Opinie Pieter Heerma: 'Remkes' legt veel meer bloot dan stikstof alleen

Deze opinie verscheen in het Algemeen Dagblad (AD) van 14 oktober 2022.

'Remkes' legt veel meer bloot dan stikstof alleen

Het rapport van gespreksleider Johan Remkes gaat over veel meer dan stikstof, stelt Pieter Heerma. Bijvoorbeeld over de vertrouwenskloof tussen de Randstad en het platteland. En dat heeft kwalijke gevolgen.

De omgekeerde vlaggen van het boerenprotest zijn het symbool van de kloof tussen Den Haag en de rest van Nederland. Het zijn onze eigen 'Gele Hesjes'. Net als in Frankrijk is het boerenprotest uitgegroeid tot een bredere beweging van onvrede over de overheid en de politiek.

Bij de presentatie van het stikstofadvies benoemde Johan Remkes de diepe vertrouwenskloof tussen de Randstad en de regio. Al jarenlang ziet het platteland voorzieningen verdwijnen en de kloof met de rest van het land groeien. Remkes hekelde hoe de culturele voorhoede in de politiek en media spreekt over het landelijk gebied. Maar Remkes was ook geschrokken van de 'oprechte wanhoop in de ogen van redelijke mensen'. Dat is een hard verwijt aan een anonieme technocratische overheid die steeds verder van de samenleving af staat. De wanhoop van de boeren was dezelfde als die van de toeslagenouders of de inwoners van Groningen. Daarmee gaat zijn rapport niet alleen over stikstof; Remkes beschrijft de opkomst en ondergang van het geloof in een kleine overheid.

In de afgelopen decennia is de verhouding tussen de samenleving en de overheid fundamenteel veranderd. Neoliberalisme en individualisering streefden naar een kleinere overheid. De individuele vrijheid stond voorop en de markt kon het beste voorzien in de keuzes die 'zelfredzame' mensen willen maken.

De kleinere overheid werd als een bedrijf gerund. Energie en volkshuisvesting gingen naar de markt. Ambtenaren werden managers, de burger werd een klant en sociale partners werden lobbyisten voor een deelbelang. Ieder voor zich en de Staat voor ons allen bleek in de praktijk niet te werken. In plaats van vrijheid nam de ongelijkheid toe en de kleinere overheid, die zelf steeds minder deed had wel meer regels, controle en toezicht nodig om de boel in het gareel te houden.

Vadertje Staat werd een anonieme technocratie. Waar dit misgaat zien we in het stikstofdossier. Tot 2015 kenden we in Nederland nog de product- en bedrijfschappen, verenigingen van bedrijven in eenzelfde branche of keten. Alle belangrijke spelers zaten aan tafel en deelden een publiekrechtelijke verantwoordelijkheid voor een gezonde keten. Een bemiddelaar als Remkes was niet nodig. Conflicten loste men onderling op. Liberalen zagen de productschappen als marktverstorend. Een overbodige erfenis uit het verleden. Als iedere partij in de keten voor zichzelf opkwam, zou iedereen beter af zijn. Dat bleek niet zo te zijn.

In plaats van de markt, is de keten verstoord. Ieder voor zich leidt tot het recht van de sterkste. Dan legt de boer het altijd af tegen de inkoopmacht van de grootwinkelbedrijven en de voedselindustrie. Achteraf is het afschaffen van de product- en bedrijfschappen een historische vergissing geweest. In een coöperatieve samenleving is het niet ieder-voor-zich. We dragen met elkaar de verantwoordelijkheid voor het gezamenlijk belang.

Het teruggeven van deze publiekrechtelijke taken en verantwoordelijkheden aan de 'polder' en de samenleving, is een belangrijke stap om de erfenis van dertig jaar ieder-voor-zich terug te draaien en het gezamenlijk belang weer centraal te stellen.

Pieter Heerma is fractievoorzitter van het CDA in de Tweede Kamer.