#Terugblik: Bezoek Synagoge
Verslag van het bezoek aan de Synagoge van de Nederlandse Israëlitische Gemeente (NIG) in Breda op 25 april 2018.
Verslag door Marianne Machielsen
Georganiseerd door het Seniorennetwerk van het CDA Breda.
Welkomstwoord door Monique van de Voorde namens het CDA Seniorennetwerk Breda.
Rondleiding en inleiding door de heer van Praagh
We gaan eerst naar een ruimte naast de synagoge waar op een tafel loden pijpen liggen. Deze vertellen vanaf de 13e eeuw tot 1992 tijdens Pesach de joodse verhalen (haggadah). Boven de tafel afbeeldingen van de bibliotheek die eerst in Hamburg was en nu in Londen. Aan de zijwand foto’s van mensen tussen twee wereldoorlogen. Aan de andere wand een tekst in het Hebreeuws “wij gaan naar binnen”. En een stukje onbewerkte muur wat symboliseert dat de tempel niet af is.
In de synagoge zitten de vrouwen gescheiden van de mannen volgens de orthodoxe traditie achterin (halacha). De vrouwen zijn vrijgesteld van religieuze taken. Zij hebben de belangrijke taak de kinderen op te voeden en het eten te bereiden.
In het jodendom zijn vier stromingen:
1. Ultra orthodoxe joden als in Antwerpen
2. Orthodoxe joden
3. Liberaal joodse gemeente in Tilburg
4. Joden die er niets aan doen.
Bij de liberaal joodse gemeente zitten mannen en vrouwen bij elkaar. Vrouwen kunnen ook rabbi zijn.
De heer van Praagh vertelt vanaf een verhoging midden in de synagoge (biema). Waarop een lessenaar staat met de Thora, de 5 boeken van de Tenach. Achter een wand hangt een gordijn waarachter de Thora Rollen worden bewaard. Deze zijn zeer kostbaar. Met een veer zijn ze met de hand beschreven op perkament van een koosjer dier. De woorden en letters moeten even groot zijn. Boven het gordijn de afbeelding van 2 stenen tafels met de 10 geboden en de Hebreeuwse tekst “je moet weten waarvoor je hier staat”. Een lamp aan het plafond brand dag en nacht.
De Thora bestaat uit twee rollen die in één jaar tijd worden afgerold van de een naar de andere rol en worden gelezen van rechts naar links. Omdat de tekst aangewezen moet worden maakt men gebruik van een aanwijsstok, een staafje met een vinger aan het uiteinde (jat).
Aan de deur hangen gebedskokers, mezoeza’s. Het kan zijn met een geschreven perkament of een zonder. Bij het door bij alle deuren een ruimte binnen gaan wordt de mezoeza aangeraakt of gekust.
Kinderen vanaf 5 jaar leren Hebreeuwse woordjes.
Met 12 jaar zijn meisjes meerderjarig.
Jongens vanaf 13 jaar en zijn dan verantwoordelijk voor godsdienstige zaken.
De keuze van een jongen van 16-17 jaar om rabbijn te worden hangt af van hoe betrokken een gezin is (levieten of opgeroepenen).
Tijdens elke dienst, elke sabbat waarbij 10 mannen aanwezig moeten zijn worden minimaal 7 mannen opgeroepen om korte stukken tekst te lezen. Een Cohen (koning) wordt als eerste opgeroepen.
In Breda wonen weinig joden. De kosten van koosjer eten is duur en men moet naar Amsterdam of Antwerpen voor een koosjere winkel. Er is een joodse universiteit en een joods lyceum in Amsterdam.
Boven het gordijn de afbeelding van 2 stenen tafels met de 10 geboden en de Hebreeuwse tekst “je moet weten waarvoor je hier staat”. Een lamp aan het plafond brand dag en nacht.
Tijdens een dienst hebben alle mannen vanaf 13 jaar een gebedskleed (talliet) of schoudermantel om. Een talliet is een rechthoekig omzoomd kleed met zwarte of donkerblauwe strepen.
Aan de hoeken zijn schouwdraden (tsietsieten) bevestigd. De draden en de erin aangebrachte knopen vertegenwoordigen de getalswaarde 613, het aantal mitswot, voorschriften dat in de Thora vermeld staat. In het dagelijkse leven zijn het kleinere draden die vanuit de broek gedragen worden.
Wat is Jodendom?
Vier basisbegrippen: 1. Gebed, 2. Thora, 3. Denk aan de armen en 4. Liefhebben.
De vier basisbegrippen zijn elk afgebeeld op vier hoekbalken van de biema, verhoging met lessenaar.
Wie is Jood?
Jood is een kind dat geboren wordt uit een joodse moeder. Als alleen vader jood is wordt het kind niet als joods erkend.
Mocht een jongen toch willen “uitkomen” als jood dan volgt bij de orthodoxen een lange weg. Hij moet dan als jood gaan leven. Verhuizen naar Breda, want op sabbat moet hij lopen naar de sjoel. Hij moet Hebreeuws leren, koosjer eten en onder toezicht van een rabbijn studeren.
Dit kan wel acht jaar duren.
Bij de liberalen gaat dat wat gemakkelijker. Maar een orthodoxe- erkent geen liberaal “uitgekomen” jood.
Kalender: Het Jodendom leeft in het jaar 5778. De verlosser moet nog steeds komen, er is nog steeds geen vrede.
Er wordt gerekend met een maanjaar. Geteld wordt 29 of 30 dagen, waardoor 11 dagen te kort. Schrikkeljaar om de 2 of 3 jaar met een 13e maand.
Sabbat begint op vrijdagavond na zonsondergang.
Koosjer eten:
Zoogdieren alleen met gespleten hoeven en herkauwend
Vogels allen
Vissen allen met vinnen en schubben
Ongedierte niet, wel honing
Schelpdieren niet
Bloed niet.
Na vlees geen melkproducten, geen pap. Er moet minstens één uur zitten tussen vlees en melk.
Vis is geen vlees, melk mag daarna.
Vis en vlees op een apart bord.
Pannen verschillend, gescheiden keuken voor vlees en melkproducten.
Een eigen joods huis is daardoor een bijzonder huis.
De Islam zijn onze neefjes, we hebben de zelfde stamvader.
Tijdens een dienst wordt geluisterd en gebeden, niet gezongen. Bij de liberalen wel.
Na een dienst is er altijd eten en drinken in een andere ruimte. Daar kan de rabbijn ook uitleg geven over de Thora.
Breda heeft geen eigen rabbijn. Deze komt uit Amsterdam of Antwerpen.
De synagoge in Breda is in 1845 gebouwd. Er woonden toen 250 joodse mensen, vooral in de buurt van de Haagdijk.
De synagoge werd in de oorlog vernield. Na de oorlog kwam men bijeen in een tot synagoge ingerichte kamer. Pas na 1992 werd na verbouwing en restauratie de huidige synagoge in gebruik genomen..
Een keppel wordt door mannen gedragen als teken dat goddelijke macht over ons heerst. Vrouwen zijn vrijgesteld.
Joodse feestdagen.
Pesach of joods paasfeest wordt meestal in april gevierd. Het einde van de slavernij van Egypte wordt herdacht en de uittocht uit Egypte.
Pesach duurt 8 dagen. Er mag geen brood worden gegeten, wel matzens, een platte koek zonder gist.
Brood mag ook niet in huis zijn.
Voor Pesach gebruikt men een apart servies.
Tijdens de eerste avond , de seder, wordt binnenshuis verplicht de haggadan (lezing) verteld.
De joodse traditie kent ook Nieuwjaar, Rosj Hasjana. De dag waarop Rosj Hasjana valt heet ook Jam Hasjafoor, letterlijk de dag van de sjafar, een instrument gemaakt van de ramshoorn.
Het feest begint met 10 dagen die oproepen tot bezinning.
De laatste dag is de Grote Verzoendag, Jom Kipoer. Dan eet en drinkt men niet en wordt het laatste gedeelte van de Thora gelezen wat gaat over de dood van Mozes. En daarna het 1e gedeelte van de genesis, in den beginne.
Chanoeka is een lichtfeest in december. Het duurt 8 dagen.
Een chanoeka is een kandelaar met 2 maal 4 armen.
Poeriem is een bevrijdingsfeest. Het verhaal van koningin Esther wordt verteld. De hele Estherrol wordt gelezen. Iedereen is verkleed. Kinderen hebben een ratel die ze laten horen als de naam van de man van Esther wordt opgelezen. De man had haar vermoord.
Tot slot blaast de heer van Praagh op de lamshoorn, die geblazen word aan het einde van een dienst.
Monique van de Voorde sluit af en bedankt de heer van Praagh voor zijn interessante verhaal.
Voor wie meer wil weten kan naar de website gaan: www.joodsbreda.nl of www.nik.nl