Pak zorgcowboys aan door markt te beteugelen (door Huib van Olden en Pieter Paul Slikker)

Dit opinieartikel stond eerder in het Brabants Dagblad en is van de hand van Huib van Olden (CDA wethouder Den Bosch) en Pieter Paul Slikker (PvdA fractievoorzitter Den Bosch)

Overheid: voer zo snel mogelijk de Maatschappelijke Onderneming in. Dan jaag je de cowboys weg uit de zorg. 

Jaarlijks verdwijnen er in ons land honderden miljoenen euro’s aan zorggeld in de zakken van zorgondernemers die een lucratief verdienmodel hebben gevonden binnen de mazen van de wet. Gelukkig geldt dit voor de meeste aanbieders niet en richten zij zich vooral op het belang van inwoners. Een deel van de aanbieders van bijvoorbeeld dagbesteding, beschermd wonen en specialistische zorg doet dat niet vanuit de motivatie om mensen verder te helpen maar mede uit winstbejag. Wie jaarrekeningen tot achter de komma uitpluist en ingewikkelde bv’s en holdings tegen het licht houdt, stuit op ontoelaatbaar hoge beloningen, bizarre managementvergoedingen, dividenduitkeringen van vele tonnen en winstpercentages tot wel 25 procent.

Doorgeslagen marktdenken

Zorg is een basisvoorziening in onze samenleving. Mensen zijn er afhankelijk van. Dan is deze juridisch toegestane vorm van geld verdienen des te verwerpelijker. Het is een uitvloeisel van het doorgeslagen marktdenken dat de afgelopen decennia ook in de zorgsector haar intrede heeft gedaan. Met de mogelijkheid van privaat ondernemerschap, ­winstuitkering en een overheid die concurrentie aanmoedigt, zou het aantrekkelijk worden voor private investeerders met eigen kapitaal om zorgbedrijven te starten. Goedkopere en betere zorg zou hiervan het resultaat moeten zijn.

De gevolgen waren inderdaad groot. De concurrentie is ontegenzeggelijk stevig toegenomen. Honderden gecontracteerde zorgaanbieders per regio zijn eerder regel dan uitzondering. De betaalbaarheid staat echter nog altijd onder druk en de kwaliteit laat bij zorgaanbieders die enkel uit financiële overwegingen de zorgmarkt betraden met regelmaat stevig te wensen over. Zo is er bijvoorbeeld sprake van te weinig en soms te beperkt geschoold personeel, alsmede het gevangen houden van cliënten in langdurige trajecten waar met name de ondernemer beter van wordt. Dat het dieptepunt bereikt is, valt op te maken uit de toevoeging van het woord ‘zorgcowboys’ aan de Nederlandse taal.

Pionieren

Sinds Den Haag de gemeenten verantwoordelijk maakte voor de uitvoering, naar goed gebruik met te weinig budget, is het aan het lokaal bestuur om toe te zien op de inkoop van kwalitatief goede en betaalbare zorg. Gemeenten hebben in de eerste fase van de decentralisatie moeten pionieren. Ze zijn gestart met meestal de bestaande partijen en gingen daarbij uit van wederzijds vertrouwen. Gaandeweg de rit is het aantal (onbekende) aanbieders flink toegenomen. En de motivering van deze aanbieders is niet altijd gericht op het leveren van de beste zorg.

Malafide aanbieders

Inmiddels wordt er overal in Nederland een stevig stelsel van verscherpte inkoop, strikt contractbeheer, uitvoerige controle en waar nodig zelfs juridische vervolging in werking gezet om malafide aanbieders de deur te wijzen. Een aanpak waarbij inkooporganisaties en toezichthouders van gemeenten het op moeten nemen tegen zorgaanbieders die inmiddels een juridische kerstboom met bv’s hebben opgebouwd. Een kat-en-muis-spel met bonafide zorgaanbieders waardoor ook goede zorgpartijen extra administratieve last op hun bordje krijgen en die gemeenteambtenaren in de rol van politieagent dwingt. Achterdocht overwint het van inhoudelijke betrokkenheid. De inwoners zijn er de dupe van.

Wens en werkelijkheid liggen te ver uiteen. De samenleving wil niets liever dan goede zorg die vlot tot stand komt, thuis aan de keukentafel. Zorgmedewerkers die gepassioneerd hun werk doen, willen de ruimte om hun taak naar behoren te kunnen uitoefenen zonder dat ze zich zorgen willen maken over de intenties van hun werkgever of het controlecircus van de overheid. Lokaal bestuurders en gemeenteambtenaren willen geen politieagent spelen maar inhoudelijke partners zijn van zorgaanbieders zodat inwoners krijgen waar ze recht op hebben. Dat betekent dat we aanbieders nodig hebben die zorgpartij willen zijn, die een maatschappelijke onderneming willen runnen met kennis en liefde voor hun publieke taak.

Onder voorwaarden

Daarom zeggen wij als lokaal bestuurders tegen de collega’s in Den Haag: voer alsnog die Maatschappelijke Onderneming in die het kabinet Balkenende IV ooit beoogde. Maak van zorgaanbieders not for profit organisaties waar geschoold personeel, bestuurders en toezichthouders met kennis van de zorg en social return vastliggen in hun opdracht. Daarmee zorgen we dat ook inspraak voor cliënten een gegeven is, net als een langjarige en vertrouwde relatie met de gemeente. Bied een maatschappelijke onderneming onder voorwaarden de mogelijkheid om kapitaal aan te trekken zonder dat de investeerders als aandeelhouders de koers van de onderneming bepalen. Zodat de grondslag van het verdienmodel is dat winst in de basis ten goede komt aan het maatschappelijk doel: het leveren van goede zorg.

Zorgcowboys hebben geen zin in een dergelijke semi-publieke onderneming. Als aandeelhouder heb je namelijk weinig te vertellen. De baas spelen is er niet meer bij. Zorgmedewerkers krijgen de waardering die ze verdienen en het bedrijf heeft maximale aandacht voor de inhoud van de zorgverlening. Daarmee staan niet meer de euro’s voorop maar het welbevinden van de inwoners waar het ons allemaal om te doen is. Een volgend kabinet zou de samenleving een groot plezier doen door de Maatschappelijke Onderneming alsnog in te voeren. Want wie zorgcowboys een halt wil toeroepen, moet de teugels van de markt strakker aantrekken.

Pieter Paul Slikker is fractievoorzitter PvdA in de gemeente Den Bosch; Huib van Olden is wethouder Zorg voor het CDA in ­de gemeente Den Bosch.