Clownerie

Met de vorming van de door Wilders zo gewenste coalitie wil het niet erg lukken. Over essentiële kwesties als de overheidsfinanciën, het klimaatbeleid en de internationale politiek zijn de onderhandelende partijen het sterk oneens. Maar, het lijkt erop dat naast BBB dat zich rekent tot vaste verkering van Wilders, ook het NSC van Pieter Omtzigt en de VVD van Dilan Yeşilgöz geen enkele uitwijk zien en dus krampachtig blijven vast houden aan de PVV. Er is wel veel enthousiasme, maar een groot gebrek aan inhoudelijke bagage. Het lijkt veel op clownerie, toneelspel en groepsegoïsme. Intussen duren de onderhandelingen nu al vijf maanden.

Formeren is een vak

Niet alleen onderhandelen, ook formeren is een vak, zeggen oud-onderhandelaars in Den Haag. Er kunnen politieke gevoeligheden zijn uit het verleden, die nog steeds een rol spelen. Twee van de vier partijen die nu formeren hebben nooit eerder meegedaan aan een kabinetsformatie, NSC en BBB. In opvallend veel media wordt het voortdurend voorgesteld alsof er voor de rechtse coalitie, waaraan nu al maanden wordt gewerkt, geen alternatief zou bestaan. Dat past in een frame, door Geert Wilders gekoesterd, dat de grote winst van de PVV betekent dat die behoort mee te regeren. Zoals hijzelf beweert: een eis van democratie. Maar: niet de grootste partij bepaalt uiteindelijk de samenstelling van de coalitie, maar de partij of partijen die voor de coalitievorming onmisbaar zijn. Het moet zonder haar medewerking niet mogelijk zijn een enigszins stabiele coalitie tot stand te brengen. De PVV is wel de grootste maar zij is niet onmisbaar. Onmisbaar voor de coalitievorming zijn twee partijen gezamenlijk: de VVD en het NSC. Die hebben samen de noodzakelijke 44 zetels die met anderen een meerderheid kunnen maken. Op al de kwesties waar VVD en NSC samen vierkant tegenover Geert Wilders staan, is de ideologische afstand tot een alternatieve coalitie met links een stuk minder groot, misschien met uitzondering van de gewenste financieel-economische politiek. Als het gaat over cultuur en publieke omroep, klimaatbeleid, internationale politiek en defensie is een vergelijk heel wel denkbaar.

Democratische rechtsorde

Dat is alleen al daarom van belang om vast te stellen, omdat met zulk een combinatie de democratische rechtsorde veel beter wordt gewaarborgd. Nog veel belangrijker: nu rond Europa de oorlog heerst, inclusief directe Europese betrokkenheid en de politieke spanningen levensgevaarlijke vormen beginnen aan te nemen, is het van essentieel belang dat er met gepaste spoed een stabiele regering tot stand komt met een constructieve relatie tussen regering en parlement. Dit is een situatie waarin bij uitstek in alternatieven moet worden gedacht en dus ook de bijbehorende risico’s dienen te worden genomen. Precies daar zit het probleem. Vooral de VVD heeft zichzelf volledig vastgereden in de kwestie van het migratiebeleid door daar een lijn te willen die sterk overeenkomt met die van Wilders, al lijden de liberalen niet of veel minder aan het fanatieke anti-islamisme waarmee de PVV behept is. Het is een strategische schijn beweging, de hete aardappel van het asielthema wordt toch maar even doorgeschoven. De VVD denkt zich daarom geen andere coalitie te kunnen veroorloven zonder zwaar verlies aan aanhang. Daarvoor is zij kennelijk bereid te riskeren dat, als de coalitie met de PVV er niet komt, desnoods nieuwe verkiezingen moeten worden aanvaard. Ik weet niet wat voor de VVD erger is: vroegtijdige nieuwe verkiezingen of een coalitie met links.

Noodregering

Met andere woorden, een alternatief voor een coalitie met rechts is wel mogelijk maar moet vooral worden gewild. Aan die wil ontbreekt het, voornamelijk uit angst voor de PVV. Er zijn, juist nu, situaties denkbaar om angstiger voor te zijn. Maar de ernst van de wereldpolitieke situatie wil op de een of andere manier maar niet tot de onderhandelende partijen doordringen.  Er is alle reden om alsnog over een alternatief voor een rechtse coalitie na te denken. Die kan worden gevormd op dezelfde voorwaarden als de extraparlementaire constructie die informateur Kim Putters had bedacht: politieke leiders in de Tweede Kamer, een kort programma op hoofdzaken en bewindslieden die minstens ten dele van buiten de dagelijkse politiek komen. Noem het, als het moet, een noodregering.

Het zou goed zijn als de formerende partijen aandacht vragen voor de bedreigde schepping en elementaire waarden, zoals omzien naar elkaar en zorg voor de leefbaarheid van de aarde. Steeds wanneer CDA’ers de afgelopen decennia weer eens moesten nadenken over de vraag waar de partij ook alweer voor staat, was dit het antwoord.

Het kabinet regeert nu al negen maanden demissionair en lijkt steeds meer op een gewoon kabinet.

Ook de Eerste Kamer laat zich gelden. Officieel mag de senaat wetsvoorstellen alleen afwijzen om juridische redenen, of omdat die niet uitvoerbaar zouden zijn. In de Eerste Kamer stemmen de formerende partijen soms zelfs volstrekt anders dan hun collega’s in de Tweede Kamer. Welk beleid uiteindelijk de eindstreep haalt, is daardoor voor niemand meer duidelijk.

In afwachting van een nieuw rechts kabinet verzuipt de Kamer in incidentenpolitiek en neemt de Eerste Kamer steeds vaker de politieke leiding.