Het blijft stil op het Binnenhof
De formatie die nog niet eens begonnen is, staat inmiddels in de top-3 van langste formaties ooit. Alleen het derde kabinet van Rutte (2017) en het eerste kabinet van Dries van Agt (1977) duurden langer om samen te stellen. De verkiezingen zijn nu ruim vijf maanden geleden en het is de zoveelste keer dat partijleiders na hun bezoek aan informateur Mariëtte Hamer de lippen stijf op elkaar houden. Discretie en clichés blijven het devies bij de partijleiders. Daarmee groeit de ergernis in de Tweede Kamer en ver daarbuiten.
Gesloten als een oester
De formatie is zo gesloten als een oester. Het laatste Kamerdebat over de vorming van het nieuwe kabinet dateert van eind juni, daarna heeft de huidige informateur er een zware deksel op geschoven. Zij blijft in de statige Stadhouderskamer op het Binnenhof onverstoorbaar haar gesprekken voeren met de onderhandelaars van VVD, D66, CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie. De buitenwacht krijgt er nauwelijks iets van mee. Politici die naar haar op weg zijn willen niets zeggen omdat ze ‘eerst naar binnen’ moeten. Als ze na twee uur praten weer naar buiten lopen, is de boodschap meestal dat het ‘een goed gesprek’ was of dat er wordt gesproken ‘langs de lijnen van de inhoud’. Welke inhoud men precies bedoelt, is onduidelijk. Het document dat Sigrid Kaag met VVD-collega Mark Rutte heeft opgesteld (‘een aanzet voor een opzet voor een mogelijk regeerakkoord’) is vooralsnog vertrouwelijk.
Kritiek
De Tweede Kamer, vanwege het zomerreces pas op maandag 6 september terug, moppert steeds harder over het uitblijven van zelfs een klein beetje nieuws. Ook Hamers werkwijze kreeg de afgelopen maanden kritiek van de Kamerleden. Haar rondgang langs allerhande experts kost veel tijd en leverde uiteindelijk vlak voor het zomerreces een weinig verrassend rijtje op van prangende thema’s voor een nieuw te vormen kabinet. Wat zich afspeelt tijdens de vele gesprekken die zij met de partijleiders voert, blijft ruim vijf maanden na de verkiezingen volstrekt onduidelijk. Terwijl veel vermeende struikelblokken de afgelopen maanden wel degelijk overwonnen lijken. Hamer is sinds half mei aan het werk, nadat Herman Tjeenk Willink de eerste scherven van de affaire rond Pieter Omtzigt heeft opgeraapt. Hamer vraagt om nog iets meer geduld, omdat de gesprekken nog gaande zijn en de door VVD en D66 geformuleerde bouwstenen voor een mogelijk regeerakkoord nog in beweging zijn. Ondertussen groeit ook de ergernis bij de persfotografen en de NOS omdat er niet eens beelden gemaakt kunnen worden van de gesprekken tussen de informateur en de onderhandelaars.
Typisch Haags verschijnsel
En nu, ruim vijf maanden na de verkiezingen, gebeurt het onvermijdelijke: er komen barstjes in het plan om alles vertrouwelijk te houden. Het begint te lekken in de wandelgangen, een typisch Haags verschijnsel. De inhoud van het document dat VVD en D66 deze zomer hebben opgesteld, druppelt naar buiten: meer regie op de woningmarkt, invoering van een brede brugklas, ‘moderniseren’ van artikel 23 van de Grondwet, en speciale aandacht voor de lhbti-gemeenschap. Lekken gebeurt nooit zonder reden. In de zomer van 2017, tijdens de vorige kabinetsformatie, zorgde een lek richting de pers voor een forse crisis. Het AD had gevoelige informatie in handen gekregen over medisch-ethische kwesties, tot woede van de ChristenUnie. Het kostte tijd om het onderlinge vertrouwen te herstellen. Nu is het lek onschuldiger. In dit geval is de buitenstaander fijntjes duidelijk gemaakt dat de notitie van de links-liberale winnaar van de verkiezingen genoeg aanknopingspunten lijkt te bevatten om met links verder te onderhandelen. Desondanks houden VVD en CDA de boot af. Toch kan het niet anders of deze week moet het hoge woord eruit: willen VVD en CDA met beide linkse partijen om tafel, of toch niet? Want dat is de optie die eerst geprobeerd óf uitgesloten moet worden. Andere opties als voortzetting van het huidige kabinet, een minderheidskabinet of zelfs nieuwe verkiezingen komen pas daarna in beeld.
Onderlinge blokkades
Tot op de dag van vandaag houden de partijen elkaar gevangen met onderlinge blokkades. D66 wil niet opnieuw met de ChristenUnie vanwege de verschillen op medisch-ethische standpunten, VVD en CDA willen niet met de linkse partijen samen. Volgens Rutte is zo’n coalitie van vijf partijen – nog altijd de grote voorkeur van Kaag – instabiel. De echte onderhandelingen moeten nog beginnen. Volgens een bekende Haagse wijsheid is formeren elimineren. Er blijven Hamer weinig andere opties over dan een minderheidscoalitie te adviseren - of deze te suggereren voor een eventuele opvolger.