Kabinetsformatie: Nu officieel de langste ooit
De Kabinetsformatie is nu officieel de langste ooit. Moeilijke kabinetsformaties zijn er vaker, vooral als partijleiders niet samen door een deur kunnen, of de kunst van het onderhandelen niet beheersen. Een klassieker is die van 1977, toen PvdA-leider Joop den Uyl zijn hand overspeelde bij het CDA. Den Uyl eiste als grootste partij te veel ministersposten, blokkeerde CDA-kandidaten en misgunde CDA-leider Dries van Agt de terugkeer naar zijn geliefde ministerie van justitie. De formatie raakte zo verziekt, dat Van Agt in het Haagse Bistroquet aan het Lange Voorhout in het geheim onderhandelde met Hans Wiegel. Den Uyl had het nakijken en het Kabinet-Van Agt I (ook bekend als Van Agt-Wiegel) was een feit. Het was een meerderheidskabinet dat zowel in de Eerste Kamer en Tweede Kamer kon rekenen op een meerderheid. Het was het ook eerste kabinet waarin de confessionele partijen Antirevolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en de Katholieke Volkspartij (KVP) deelnamen als de nieuw opgerichte fusiepartij Christendemocratisch Appèl, het CDA.
Persoonlijke verhoudingen
De afgelopen maanden lekten geregeld zaken uit, al dan niet per ongeluk. Dat begon met de foto van informateur Ollongren waarop notities stonden over Pieter Omtzigt. Er waren lekken over de slechte verhouding tussen de partijleiders, de onderlinge ruzies en hele citaten uit de formatiegesprekken belandden op straat. Dieptepunt was de D66-spin vorige maand over informateur Johan Remkes, die warrig was en te veel alcohol zou hebben genuttigd. Uiteindelijk zijn het altijd de persoonlijke verhoudingen die beslissend zijn. In de huidige formatie noemde D66-leider Sigrid Kaag de coalitiepartijen ‘een moetje’ en ze vergeleek de ChristenUnie met een roestige auto. Welk effect dit op de formatie heeft, moet blijken. In formaties gaat het niet alleen om persoonlijke verhoudingen en ambities, maar ook om prestige en de beschikbaarheid van geschikte kandidaten. En daar is niets mis mee, want dat is het wezen van het politieke bedrijf.
Politieke achtbaan
Het gebeurt vaker dat kabinetten moeizaam tot stand komen. Maar het afgelopen halfjaar leek wel een politieke achtbaan. Die begon na de verkiezingen met de motie van afkeuring van D66 en CDA tegen hun oude coalitiegenoot, VVD’er Mark Rutte. De rest van de Kamer wilde zijn vertrek, en de ChristenUnie verklaarde niet meer in een kabinet-Rutte te gaan zitten, maar de liberalen bleven hun partijleider steunen. Vervolgens sloten CDA en VVD maandenlang PvdA en GroenLinks uit, D66 deed dat met de CU. Niemand die wist waar het naartoe ging. De vraag is of de formatie niet veel sneller was verlopen als de VVD na het veto op Rutte, een andere premier kandidaat naar voren had geschoven. Nu VVD, D66, CDA en CU zijn uitgeraasd proberen ze weer samen een kabinet te vormen.
Vertrouwen gedaald
Inmiddels is het vertrouwen in de overheid tot een dieptepunt gedaald. In maart 2020 toen de coronapandemie uitbrak, vertrouwde nog 69 procent op de landelijke overheid. Nu is dat gedaald tot 29 procent, blijkt uit onderzoek van onder meer de Erasmus Universiteit, Vrije Universiteit en de Universiteit Leiden. Vooral lager opgeleiden, ouderen, niet-stemmers en stemmers op PVV en FvD hebben dat geringe vertrouwen. Wantrouwen in de overheid is daarnaast een belangrijk motief van ongevaccineerden om zich niet te laten vaccineren. Ook is er samenhang aangetoond tussen het gebruik van sociale media als primaire informatiebron, het geringe vertrouwen in de overheid en geringe vaccinatiebereidheid. Het coronabeleid is dus een belangrijke reden voor het toenemende ongenoegen, maar er speelt meer. Mogelijk heeft de afname van het vertrouwen te maken met politieke ontwikkelingen die losstaan van het gevoerde coronabeleid, waaronder de lange kabinetsformatie en de gebrekkige en trage afhandeling van de toeslagenaffaire, aldus de onderzoekers.
Lokale overheid
De landelijke trend heeft ook gevolgen voor de lokale overheid. Het afnemende vertrouwen in landelijke overheid slaat terug op gemeenten. De problemen die moeten worden opgelost zijn divers, denk alleen maar aan het klimaat, woningnood en de medische ethiek. Tijdens de Klimaatconferentie van de Verenigde Naties in Glasgow willen vele regeringsleiders hun verantwoordelijkheid nemen en de wereld laten zien hoe zij hun bijdrage gaan leveren om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Zij hameren op actie, maar laten vooralsnog de spijkers thuis. Het terugwinnen van het vertrouwen van de burger vraagt een enorme inspanning. We hebben kleine stappen nodig, maar ook grote. Is de versplintering in onze maatschappij waar iedereen zo trots op is als teken van vrijheid en emancipatie, niet ook een vorm van ijdelheid en egoïsme? Het is goed om elkaar te bestrijden maar op een bepaald moment moeten we ook samen optrekken. Elke dag die wij op onze aarde mogen beleven, is waardevol. Elke dag in de toekomst is onze gezamenlijke inspanning waard.