Ondanks bedreigingen of geweld: merendeel gemeenteraadsleden wil door
Het feest van de lokale democratie komt eraan: de gemeenteraadsverkiezingen. Op 16 maart mag er weer worden gestemd op (potentiële) raadsleden die -inmiddels bijna- allemaal zijn geselecteerd. Een goede screening kan cruciaal zijn om integriteitskwesties en misstanden buiten de deur te houden en de schijn van belangenverstrengeling tegen te gaan. Toch blijkt de screening van kandidaten vaak niet waterdicht. Een goede screening kan cruciaal zijn om integriteitskwesties en misstanden te voorkomen.
Kwetsbaar
In de zoektocht naar pareltjes komen partijen met grote regelmaat kandidaten met goede bedoelingen tegen. Aspirant-raadsleden die bruisen van ideeën en gedreven wethouders die het echt anders willen doen. Het lokale bestuur wordt echter kwetsbaar door mensen die gevoelig blijken voor chantage, of een verleden hebben met fraude of een strafrechtelijk onderzoek. Volgens de Volkskrant waren er in 2020 45 integriteitskwesties in het openbaar bestuur, zowel landelijk als lokaal. Adviezen en waarschuwingen liggen dan ook voor het oprapen. Zelfs op directe criminele inmenging moeten lokale partijen alert zijn, zo waarschuwen de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden (NVR) en het ministerie van Binnenlandse zaken (BZK) al een aantal jaren. Tijdens gesprekken met aspirant-raadsleden komen in het algemeen integriteitskwesties niet ter sprake. Dat mensen het gedachtegoed van de partij delen en voldoende tijd hebben om de gemeenteraad in te gaan, zijn vaak de belangrijkste criteria. Ongeveer een kwart van de partijen geeft aan de kandidaat-raadsleden om een VOG (Verklaring Omtrent Gedrag) te vragen. Dat men integriteit serieus neemt laat ook een zekere mate van professionaliteit zien.
Intuïtie
Om een VOG vragen is geen standaardprocedure bij bijna alle CDA-fracties. Met een VOG kom je er weliswaar achter of iemand een strafblad heeft, maar weet je niet of en op welke vlakken iemand kwetsbaar is. Het CDA vertolkt in het algemeen het gevoel van veel lokale politieke partijen en vertrouwt op intuïtie. Het feit dat mensen elkaar kennen is dikwijls de belangrijkste graadmeter. Als er iets speelt of in het verleden heeft gespeeld, dan wordt men wel door de gemeenschap gewaarschuwd, is de ervaring.
Opnieuw verkiesbaar
Uit een enquête van de NVR blijkt dat driekwart van de ondervraagde raadsleden opnieuw verkiesbaar willen zijn bij de komende gemeenteraadsverkiezingen. Maar van de 1626 raadsleden die de vragenlijst invulden, zegt maar liefst 15 procent de afgelopen raadsperiode te maken te hebben gehad met bedreigingen of zelfs geweld. Dat is drie keer zoveel als in 2015, toen een vergelijkbare enquête werd gehouden. Vaak komen de bedreigingen via sociale media of de mail binnen, maar ook telefonisch of op straat worden raadsleden met enige regelmaat lastiggevallen. De impact van dat soort bedreigingen is groot en wordt soms als zeer bedreigend ervaren. Ondanks de toegenomen bedreigingen, wil het overgrote merendeel van de huidige gemeenteraadsleden toch door met het raadswerk. Hoewel ruim 80 procent het in coronatijd (met veel onlinevergaderingen en weinig ontmoetingen met inwoners) minder leuk zegt te vinden, is het voor velen nog altijd bevredigend genoeg om het raadswerk te continueren. Stoppen ze wel, dan heeft dat meestal te maken met de werkdruk. Die is de laatste jaren veel hoger geworden, Dat komt omdat er de laatste jaren veel taken zijn overgeheveld van het Rijk naar de gemeenten. De participatiesamenleving heeft zijn intrede gedaan en in het kader van decentralisatie hebben gemeenten een ruimere opdracht gekregen. Denk bijvoorbeeld aan de jeugdzorg, of aan de zorg voor ouderen en langdurig zieken. Het kabinetsplan om vanaf 2025 structureel een half miljard euro op de jeugdzorg te bezuinigen moet van de oppositie in de Tweede Kamer van tafel. Zij vinden het kabinet moet leren van de transitie van 2015, toen een stelselwijziging in combinatie van bezuinigingen ook werd doorgevoerd. Dat bleek een grote fout en leidde tot grote problemen in de jeugdzorg. Gemeenten maken zich dan ook grote zorgen als de bezuinigingen alsnog doorgaan.
Meerwaarde christendemocratie
Naast de eerdergenoemde bedreigingen en geweld komt ook de solidariteit in de samenleving steeds verder onder druk te staan. CDA-kernbegrippen als verantwoordelijkheid, gerechtigheid, solidariteit en rentmeesterschap zijn het tegengif van populisme, nationalisme en regionalisme – en al die andere vormen van egoïsme waarmee anderen zich superieur verklaren aan medemensen. Er heeft zich een nieuwe vorm van identiteit denken aangemeld. De belangrijks reden achter de langzame afrekening met de traditionele volkspartijen is de doorgeslagen individualisering van de samenleving. Of het nu de kerken zijn, omroepen, vakbonden of politieke partijen. Men is zich steeds minder gaan voelen en gedragen als onderdeel van een groep en burgers zijn zich steeds minder gaan identificeren met collectiviteit. Er zijn de laatste honderd jaar nog nooit zoveel groepen en groepjes in het lokale bestuur vertegenwoordigd geweest.
Het gedachtegoed van de christendemocratie is rijk en ook nog steeds actueel. Minder ik, meer wij, dat is voor het CDA het belangrijkste criterium.