Op zoek naar stabiliteit, de Balkenende jaren (2002-2010)
Naoorlogs Nederland werd geleid door klinkende namen als Drees, Den Uyl, Lubbers en Kok. Inmiddels is Mark Rutte alweer meer dan elf jaar minister-president. Maar in de tussentijd was er ook nog Balkenende. De oud-premier van CDA-huize. Ruim acht jaar maar liefst. Hij leidde vier kabinetten in een, zeker in het begin als gevolg van de Fortuyn-revolte, onrustige politieke periode. Verrassend was in 2002 zijn komst als minister-president, teleurstellend was in 2010 zijn vertrek. Recent is een boek over de voormalige premier verschenen: Op zoek naar stabiliteit, Nederland tijdens de Balkenende jaren, (2002-2010), geschreven door historicus Friso Wielenga.
VOC-mentaliteit
In 2016 zei de premier in een toespraak dat mensen zich nog maar drie dingen van hem zullen herinneren: de Balkenende norm, die inkomens in de publieke sector aan een maximum bindt, het pleidooi voor de terugkeer van de VOC-mentaliteit en zijn spectaculaire achterwaartse val van een skateboard die genadeloos door tv-camera’s werd vastgelegd. Zelf is hij altijd tevreden geweest over zijn premierschap. ‘Er is veel gebeurd om Nederland toekomstbestendiger te maken’, zei hij in 2010 enkele maanden na zijn vertrek in een terugblikinterview met het CDA-blad Christen Democratische Verkenningen. Balkenende ging ervanuit dat de geschiedenis hem gelijk zou geven en tot een mild oordeel zou komen. Dat gebeurt vaker. In het perspectief van de historie verdwijnen de incidenten en worden de grote lijnen van het beleid meer zichtbaar. Met niet zelden herwaardering voor de drager van dat beleid als gevolg. Een van de bekendste voorbeelden uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis is in dit verband de bejegening van het Kabinet De Jong dat van 1967 tot 1971 regeerde. Een flets kabinet dat geen voeling had met de maatschappelijke verandering, aldus de gemeenschappelijke opinie toen. Dit beeld is gaandeweg bijgesteld. De Jongs kabinet voelde de tijdgeest juist heel goed aan en gaf de aanzet tot structurele vernieuwingen.
Compromissen
Staat Balkenende twaalf jaar na zijn vertrek een dergelijke bijgestelde positieve blik te wachten? Als het aan de historicus ligt wel. Zijn boek is qua toonzetting een grote rehabilitatie van Balkenende. Volgens de auteur is hij op veel terreinen doordachter, doortastender en ook met meer succes opgetreden dan de beeldvorming tot op de dag van vandaag is. In een coalitieland als Nederland waar geen enkele partij over de absolute meerderheid beschikt zijn compromissen aan de orde van de dag. Balkenende maakte zijn entree als politiek leider met een duidelijk ideologisch geladen christendemocratische agenda met veel aandacht voor een grotere eigen verantwoordelijkheid van de samenleving. Maar toren hij achtereenvolgens met de nazaten van Fortuyn, de VVD, D66, de PvdA en de ChristenUnie moest regeren werd het knap lastig die ambitie overeind te houden. Voor een premier komt het aan op leiderschap om, zoals dat is gaan heten, de boel bij elkaar te houden. Dat was ten tijde van zijn kabinetten de veelgehoorde kritiek: zijn gebrek aan leiderschap, hoewel hij op veel beleidsterreinen wel degelijk sturend ingreep.
Kleine markt
Aan de lopende band verschijnen boeken van of over Nederlandse politici. Grote bestsellers worden het nooit. Voor boeken over Nederlandse politici bestaat namelijk slechts een kleine markt. Zó klein, dat de afgelopen 25 jaar geen enkele politieke biografie wist door te dringen tot de top-100 van bestverkochte boeken die jaarlijks wordt samengesteld door de CPNB. Om in die jaarlijst te belanden, moeten van een boek doorgaans zo’n 25.000 exemplaren worden verkocht. Voor levensbeschrijvingen van Nederlandse politici is die drempel dus steevast te hoog. Iets beter dan boeken over Nederlandse politici scoren boeken van Nederlandse politici. Vijf titels in dat genre doken sinds 1997 op in de eindejaar lijsten: Joseph Luns, Joop den Uyl, Wim Kok, Ruud Lubbers en Hans Wiegel.
Ik heb Jan Peter Balkenende in mijn Haagse tijd een aantal malen mogen ontmoeten. Hij kwam op mij over als scherpzinnig, geestig, consciëntieus en oprecht. Het CDA is hem veel dank verschuldigd.