Orde op zaken!

Traditionele gemeenteraad op de helling?

“Mijnheer de voorzitter! Het is daarom hoog tijd dat wij onze verantwoordelijkheid als politici nemen en orde op zaken stellen in deze chaos. Zolang we geen orde op zaken stellen in de erbarmelijke financiële toestand, moet dit Parlement niet spreken over verdere uitgaven”. Zomaar een citaat uit de Handelingen -de beraadslagingen van de Tweede Kamer- van begin dit jaar. Onlangs nog sprak een raadslid in de raadzaal van ons eigen gemeentehuis deze woorden: ‘Mijnheer de voorzitter! We moeten in eigen huis, dat wil zeggen hier in deze vergaderzaal, orde op zaken stellen. De uitbreiding zal permanente herzieningen van de prioriteiten vereisen en wij moeten intern verder orde op zaken stellen. Het wordt tijd dat we deze problemen bij de besluitvorming oplossen. Als we niet eerst in eigen huis orde op zaken stellen kunnen we niet vooruit!’

Orde op zaken, hoe dikwijls gebruiken we deze term niet. Ik heb een paar woordenboeken geraadpleegd en synoniemen gezocht. In willekeurige volgorde: Orde op zaken stellen betekent onder meer: Organiseren, inrichten, ordenen, op orde brengen, arrangeren, structureren, coördineren, opstellen, in orde brengen, plannen, sorteren, opruimen, ordonneren, rangschikken, opkalefateren, oplappen, optuigen, bewerken, produceren, managen. Het kan ook worden gebruikt als de openbare orde: de maatschappelijke rust en orde. Of de gevestigde orde: het bestaande maatschappelijk bestel, met name degenen die het daarin voor het zeggen hebben. Maar ook orde houden of een onderwerp aan de orde stellen. En alles is in orde, ofwel  naar behoren geregeld. De mooiste tekst vond ik echter in het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands uit 1658: Orde op zaken: Voorschrift voor een levenswijze, goet reghel, reghelmaat en rust’. 't Is de order en niet 't ghetal, die in de krijgh het meeste gheweld doet. Vrij vertaald: Het is de slagorde en niet de sterkte die in de strijd het meest effectief is.

Code Oranje

Een aantal burgemeesters en wethouders willen nu orde op zaken stellen en hebben daarom de ‘Code Oranje’ aangekondigd. Zij vinden dat de traditionele gemeenteraad met leden die één keer in de vier jaar worden gekozen niet meer voldoet. De huidige onvrede over politici en de maatschappelijke polarisatie roepen volgens hen om een nieuwe democratie. De partijpolitieke representatieve democratie is op zijn retour, het vertrouwen in instituties daalt en politieke partijen staan onder druk. De legitimiteit van het democratisch functioneren van gemeenteraden is in het geding en moet plaatsmaken voor burgerforums. Zij vinden dat de minister van Binnenlandse Zaken daarom de Gemeentewet moet aanpassen om experimenten mogelijk te maken. Politiek en bestuur zouden er verstandig aan doen om de macht over te dragen aan inwoners via jury’s en forums. Volgens hen is democratie oneindig veel meer dan om de vier jaar stemmen.

Legitimiteit in het geding

In deze tijd vertegenwoordigt de burger graag zichzelf. En dus moeten bestuurders en inwoners in relatietherapie om het werkelijke gesprek aan te gaan. De burgemeester kan daarbij een essentiële rol spelen. Hij wordt geacht de democratische besluitvorming te bewaken. Dat is veel meer dan het voorzitten van de gemeenteraad of het toezien op de procedures in het gemeentehuis. De initiatiefnemers van ‘Code Oranje’ hebben veel respect voor raadsleden die zich met de beste bedoelingen drie avonden in de week een slag in de rondte werken, maar daar moeten ze volgens hen mee ophouden. Ze moeten uit dat systeemwereldje stappen. Sommigen hebben het zelf als raadslid ervaren en zeggen daarover: “Kijk eens terug naar het moment waarop je nog geen raadslid was. Je sprak nog normale taal. Binnen drie maanden vind je dingen normaal die helemaal niet normaal zijn. Je neemt een loopje met democratische waarden, er is geen respect voor het debat en je bent vaak voor de burger door formeel ambtelijk taalgebruik onbegrijpelijk”.

Burgerbegrotingsforum

Bestuurders en raadsleden moeten zich volgens hen losmaken van de partijpolitiek, die eerder een bedreiging dan een zegen voor de democratie is. Er is een parallelle democratie nodig. Onlangs hebben de initiatiefnemers van de ‘Code Oranje’  een burgerbegrotingsforum georganiseerd. Tachtig mensen op één dag in één zaal. In de ochtend informatie over de begroting en ‘s middags beraadslaging en in groepen doorgepraat. Eind van de middag nam men in een half uur met stemkastjes over 25 onderwerpen uit de gemeentebegroting standpunten in. Wat ‘Code Oranje’ betreft zou het burgerbegrotingsforum besluitvormend mogen zijn. Laat het publiek een paar keer per jaar beslissen. Dat is de beste vorm om tot goede besluitvorming te komen, beter dan de huidige gemeenteraad.

Oude politiek vreet energie

Minder politiek dus en meer macht voor inwoners. Alleen dan kruipt de democratie uit zijn diepe crisis, geloven de initiatiefnemers. Met gewone mensen aan het roer die vertrouwen en zeggenschap hebben gekregen van gemeenteraden. Een voormalig burgemeester die pleit voor nieuwe democratie: “Als één ding mij overeind heeft gehouden, dan is het dat de dialoog met de inwoners altijd vruchtbaar is. Terwijl de oude politiek mijn energie opvrat, kreeg ik van het gesprek met inwoners altijd energie. Ik denk dat veel meer burgemeesters die ervaring hebben. Waarom stel je geen raad samen, die door loting tot stand komt, zes keer per jaar bijeenkomt maar wel belangrijke beslissingen neemt? De minister kan gemeenten de ruimte geven om op een radicaal andere manier tot besluitvorming te komen. Er is een grondig herontwerp nodig om de samenleving weer te verbinden. Laten we het uitproberen, als je het waarachtig doet gaat het echt niet mis”.

‘Code Oranje’ is een mooi initiatief, maar ik zie voorlopig nog geen groen licht!