Participatiewet een uitkeringswet?

De Participatiewet is eigenlijk geen Participatiewet, het is veel meer een uitkeringswet. Participeren gaat over meedoen, en als er iets is wat in de Participatiewet wordt belemmerd, is het wel het meedoen van mensen. Nu is de wet zo ingericht dat mensen zwaar ontmoedigd worden om de stap naar werk te zetten. Dat betogen de wethouders Rutger Groot Wassink (GroenLinks, Amsterdam) en Peter Heijkoop (CDA, Dordrecht) in de eerste aflevering van Herstart, een podcastserie van Binnenlands Bestuur. Een ervaringsdeskundige vertelt daarin over zijn jaren in de bijstand. Hij legt uit waarom werken in de bijstand niet loont en waarom bijstandsgerechtigden fraudeurs zijn tot het tegendeel is bewezen.

Noodklok

De wethouders uiten hun zorgen over het stelsel van sociale zekerheid dat vast dreigt te lopen. Groot Wassink: 'Het is echt belangrijk dat de noodklok geluid wordt, en dat we zeggen: jongens, in zo'n rijk land als het onze zouden we die spreiding van welvaart echt beter moeten doen’. Zij pleiten voor een complete hervorming van de Participatiewet – de wet waar de bijstand sinds 2015 onder valt. Groot Wassink: 'De Participatiewet is in veel opzichten gewoon een onding. Daar zit een mens- en wereldbeeld achter dat volstrekt achterhaald is’. Volgens Heijkoop is de Participatiewet sowieso eigenlijk geen Participatiewet, maar veel meer een uitkeringswet. ‘Participeren gaat over meedoen, en als er iets is wat in de Participatiewet wordt belemmerd, is het wel het meedoen van mensen. Nu is de wet zo ingericht dat mensen zwaar ontmoedigd worden om de stap naar werk te zetten. En dat is natuurlijk het laatste wat we willen. Uiteindelijk willen wij dat heel die Participatiewet op de schop gaat. En dat de mensvisie, de maatschappijvisie die eronder ligt, echt fundamenteel verandert: van wantrouwen en controle naar vertrouwen en maatwerk.’

Bestaansonzekerheid

Groot Wassink en Heijkoop betogen dat door de afbraak van sociale vangnetten steeds meer mensen leven in bestaansonzekerheid, daarom is volgens hen een radicale herziening van de Participatiewet nodig. De coronacrisis heeft de precaire positie van flexwerkers en zzp'ers blootgelegd: zij waren als eerste de dupe van de economische tegenwind. Maar al voor de pandemie stond de bestaanszekerheid van deze groep onder druk. En ook een bijstandsuitkering biedt steeds minder zekerheid. De praktijk is er vooral op gericht om de uitkeringsgerechtigde in een keurslijf te dwingen en de uitvoering beheersbaar en de mensen controleerbaar te maken. Maar één van de grootste problemen is nog steeds het ontbreken van een echte incentive om te werken en of anderszins te participeren in de samenleving.

Gemeente verantwoordelijk

De Participatiewet is ingegaan op 1 januari 2015. De wet vervangt het voorgaande stelsel van Wet werk en bijstand (WWB), Wet sociale werkvoorziening en Wajong. Het uitgangspunt van de Participatiewet is dat iedereen naar vermogen deelneemt (participeert) aan de samenleving en zoveel mogelijk in het eigen onderhoud voorziet. De gemeente is verantwoordelijk dat iedereen die kan werken aan de slag gaat en waar nodig ondersteund wordt om het salaris aan te vullen (inkomensondersteuning). Hiervoor krijgen zij budget van de Rijksoverheid.