Politici en integriteit: Spijt hoor je niet vaak
Politici en integriteit: Spijt hoor je niet vaak
Politieke integriteit is een goede karaktereigenschap. Een integere politicus houdt vast aan normen en waarden, ook als deze van buitenaf onder druk staan. Eerlijk en betrouwbaar, niet laten omkopen en over eigen gedrag en keuzes transparant verantwoording afleggen. Integer handelen houdt ook in dat men een openbare functie goed en zorgvuldig uitoefent, met inachtneming van de beroepscode en de op dat moment geldende normen en waarden van de organisatie. In de meeste gevallen zijn deze uitgewerkt in gedragscodes die concreet aangeven wat wel en niet toelaatbaar is. Niet-integer gedrag komt helaas veel voor, zoals bijvoorbeeld fraude en misbruik van bevoegdheden; belangenverstrengeling; het zich laten beïnvloeden door een persoonlijke relatie of sociale status, of familieleden en kennissen anders behandelen dan anderen.
Politieke Integriteitsindex
De Politieke Integriteitsindex (PII) meet sinds 2013 jaarlijks integriteitsschendingen door Nederlandse politici. In het overzicht van politieke schandalen van het afgelopen jaar had de VVD traditioneel weer de meeste affaires. Dat is vaste prik sinds het begin van de jaarlijkse meting. D66 en de PVV telden ieder vijf affaires, de SGP, CDA en FvD ieder drie, GroenLinks twee en PvdA een. Lokale partijen scoorden samen acht. Het totaal aantal affaires kwam vorig jaar op ruim veertig schendingen. Van alle soorten integriteitsschendingen door Nederlandse politici komen misdragingen in de vrije tijd het meest voor. Ook vorig jaar was dat opnieuw het geval. Het gaat hier om misdragingen als dronkenschap en vechtpartijen maar ook bijvoorbeeld fraude in een nevenfunctie.
VVD de meeste integriteitsaffaires
De VVD blijft de partij met de meeste integriteitsaffaires, zo blijkt uit het overzicht van politieke schandalen van het afgelopen jaar. Dat zij de meeste brokken maken wijten zij zelf graag aan het feit dat hun partij nu eenmaal al jaren de grootste van Nederland is, en daarom ook meer kans loopt op integriteitsschendingen. Die redenering klopt deels, maar dat verklaart niet waarom het CDA, dat jarenlang de grootste was en nog steeds veel lokale bestuurders heeft, relatief weinig affaires heeft. Oud VVD-minister Frank de Grave kwam in zijn politieke memoires in 2018 met een andere verklaring: de VVD is een bestuurderspartij, met veel Machers uit de zakenwereld die in hun dadendrang niet altijd beseffen dat er in het openbaar bestuur andere regels gelden dan in het bedrijfsleven. Zij krijgen intern ook onvoldoende tegenspraak.
Opmerkelijkste politieke affaire
De opmerkelijkste politieke affaire van 2019 staat op naam van een GroenLinks-wethouder in Diemen. Hij maakte op 20 juni amok in een café bij de Stopera in Amsterdam. Op het terras ging hij flink tekeer tegen de inmiddels gearriveerde agenten, die hem arresteerden en met de nodige moeite in een arrestantenbusje wisten te werken. De beelden van zijn arrestatie gingen direct viraal en zijn aftreden was onvermijdelijk. De politie meldde daarna dat ze GHB (gamma-hydroxyboterzuur) in zijn tas hadden gevonden en dat hij agenten had bespuugd. GHB werd vroeger gebruikt als narcosemiddel en als middel voor slaapstoornissen. De val van de wethouder kan worden toegevoegd aan een lange lijst van politici die door een affaire in de privésfeer in de problemen zijn gekomen. Het is ieder jaar een van de opvallendste conclusies van de Politieke Integriteitsindex. De Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) is recht in de leer en veroorzaakt doorgaans weinig affaires, maar vorig jaar ging het toch een paar keer mis. De voorzitter moest aftreden omdat er binnen de partij discussie ontstond over wachtgeld dat hij nog ontving als oud-wethouder van Alblasserdam.
Bij D66 bleek een Europarlementariër te veel gedeclareerd te hebben, een Rotterdamse wethouder moest aftreden omdat hij een vertrouwelijk rapport had gelekt en een Hilversumse wethouder kwam in opspraak wegens belangenverstrengeling en trad af. De partijleider van Forum voor Democratie (FvD) verzuimde, in strijd met de regels, een vlucht met een privévliegtuig in het geschenkenregister te melden en een FvD Tweede Kamerlid ontving een te hoge onkostenvergoeding, net als een PVV'er die opgaf in Maastricht te wonen, maar in werkelijkheid in Den Haag verbleef.
Ernstigste affaire
De ernstigste affaire speelde bij de gemeente Den Haag. Daar viel de Rijksrecherche binnen bij twee wethouders van Groep De Mos/Hart voor Den Haag. Zij zouden zijn omgekocht door bevriende horecaondernemers en in ruil daarvoor vergunningen hebben geregeld. Beiden ontkennen, maar moesten wel aftreden. Het zal nog wel even onrustig blijven in Den Haag. Richard de Mos en de zijnen verdedigen zich te vuur en te zwaard tegen de aanklachten. Er loopt daarnaast een intern onderzoek bij de gemeente naar mogelijke ambtelijke corruptie bij de bouw van het Spuiforum. De gemeenteraad heeft bovendien nog veel vragen over de verkoop van een monumentaal pand naast paleis Noordeinde aan tassenmaker Omar Munie voor het ogenschijnlijk lage bedrag van 1,7 miljoen euro, een pand dat hij bovendien binnen een paar maanden weer voor hetzelfde bedrag doorverkocht aan een vastgoedinvesteerder. Waarnemend burgemeester Johan Remkes heeft een groot integriteitsonderzoek binnen de gemeente aangekondigd, plus een aanscherping van de regels.
Vastgoedbedrijf
Een VVD Tweede Kamerlid was in voorgaande jaren al meerdere keren in opspraak geraakt omdat hij zich met zijn vastgoedbedrijf niet aan de regels had gehouden. In 2019 zette hij maar liefst drie nieuwe rellen op zijn naam: hij 'vergat' neveninkomsten op te geven, werd gepakt met drank achter het stuur (0,6 promille, de grens is 0,5) en hij bleek, tegen de afspraken met de partij in, toch nog betrokken te zijn bij zijn vastgoedbedrijf. Dat was voor de VVD de druppel: hij werd in september uit de fractie gezet. Hij ging ‘na enkele dagen van bezinning’ als eenmansfractie door. Een VVD-ster moest van het partijbestuur de Eerste Kamerfractie verlaten omdat ze zich als senator schuldig had gemaakt aan belangenverstrengeling met haar commerciële adviesbureau. Zij verschool zich achter haar man, toen ze in opspraak kwam door de vermenging van haar Eerste Kamerlidmaatschap en commerciële advieswerk. Bovendien bleek dat haar bedrijven zich schuldig maakten aan wanbetaling. Tegen haar partijgenoten had zij steeds gezegd dat haar man de zeggenschap had over de bedrijven. Zij zou slechts als advocaat optreden voor deze firma's. Maar volgens Quote was zij medeverantwoordelijk voor de bedrijfsvoering en voor de wanbetaling. Ze spande een kort geding aan tegen het tijdschrift, waarbij ze zich opwond over het feit dat er journalisten in de zaal zaten. Zij verloor het kort geding en was daarna boos omdat de VVD het besluit om haar uit de fractie te zetten, baseerde op het oordeel van de rechter.
Dubbele reiskostenvergoeding
De huidige VVD fractievoorzitter in de Tweede Kamer maakte het nog bonter. Hij bleek, haaks op de integriteitsregels van de partij, ten onrechte een dubbele reiskostenvergoeding te ontvangen. Bovendien liet hij zichzelf wachtgeld uitkeren, boven op zijn salaris als fractievoorzitter. Toen bekend werd dat hij ten onrechte ieder jaar 4.900 euro reiskostenvergoeding kreeg, reageerde hij laconiek: 'Ik kijk nooit op mijn loonstrookje'. Een klassieke uitvlucht in de categorie 'Ik wist het niet.' Dat is vrijwel nooit een sterk verweer, zeker niet bij hoogopgeleide en slimme politici. In zijn geval was het misschien nog wel minder overtuigend. Als een burger die verdacht wordt van fraude tegen de rechter zegt dat hij niet eens wist dat er geld op zijn rekening binnenkwam, zal hij niet op veel begrip hoeven te rekenen. Daarnaast beschadigde de VVD fractievoorzitter het zorgvuldige gecultiveerde VVD-imago als kampioen van de gewone hardwerkende Nederlander. Hoeveel gewone hardwerkende Nederlanders kunnen het zich veroorloven om nooit op hun loonstrook te kijken? Of zijn zo rijk dat 4.900 extra, ongevraagde euro's niet eens opvallen?
Strafrecht
Net als in voorgaande jaren liepen er in 2019 weer VVD'ers tegen het strafrecht aan. Sinds 2008 zijn er 31 VVD'ers strafrechtelijk vervolgd, terwijl partijen als CDA, D66 en PvdA ieder slechts een handjevol strafzaken kenden. De fractievoorzitter van de VVD in Emmen, werd aangehouden op verdenking van de illegale export van koeien- en schapenorganen naar Azië. De VVD in Flevoland deed aangifte van fraude tegen hun oud-penningmeester. Die stond al eerder op de PII omdat hij wegens fraude met een erfenis veroordeeld was. Een voormalig kandidaat-raadslid voor Almere belandde in 2018 op de PII toen hij gepakt werd wegens het hacken van computers en het verspreiden van naaktbeelden. Het werd daarvoor in december tot 16 maanden cel veroordeeld. Ook andere oude affaires bleven in het nieuws komen. De voormalige VVD'er Jos van Rey schikte in november met Justitie in een ontnemingszaak. Daarmee kwam een eind aan een corruptieaffaire die de Roermondse politicus al sinds 2011 achtervolgt. Robin Linschoten haalde weer de kranten toen het hoger beroep in zijn belastingfraudezaak diende. Het OM eiste opnieuw vijf maanden tegen de ex-staatssecretaris. Robin Linschoten erkende dat hij schuld heeft, maar de fiscus nooit bewust heeft benadeeld. Het Hof heeft meer informatie nodig en heeft de zaak voor onbepaalde tijd aangehouden.
Uitvluchten
Bij al die affaires valt op dat slechts weinig politici zonder omhaal hun excuses aanbieden en het daarbij laten. Vrijwel altijd volgt er een of andere rechtvaardiging of uitvlucht. Integriteitsexperts spreken van 'neutralisaties': dus redeneringen die mensen voor zichzelf en anderen gebruiken om het feit dat ze een regel overtreden te neutraliseren. De meeste overtreders kennen de regels en wetten namelijk wel, maar kunnen voor zichzelf wel uitleggen waarom zij zich er niet aan konden of hoefden te houden. In het Tijdschrift voor Compliance is er een artikel over geschreven, waarin alle uitvluchten systematisch zijn geordend over vier categorieën. Het begint met het ontkennen of verdraaien van de feiten (Ik heb het niet gedaan), dan volgt het ontkennen van de norm (Ik heb het wel gedaan, maar het is niet erg), vervolgens het afschuiven op omstandigheden (Ik was niet verantwoordelijk), tot aan het opvoeren van karakterzwakte (Ik ging privé door een zware periode). Er zijn dus nogal wat ontsnappingsmogelijkheden die een overtreder heeft om de verantwoordelijkheid voor zijn of haar gedrag te ontlopen.
Politieke uitvluchten spelen niet alleen op individueel niveau een rol, ze spelen ook mee in collectief verband. Om het aantal integriteitsschendingen tegen te gaan, zijn politieke partijen strenger geworden op het naleven van partijregels en hebben de Eerste- en Tweede Kamer het afgelopen jaar eindelijk gedragscodes voor zichzelf ingevoerd. Conclusie: Politici ontlenen hun gezag niet aan hun moralisme, maar aan hun betrouwbaarheid.