Provinciale verkiezingen 2019 - Een politieke aardverschuiving

Een politieke aardverschuiving

Zelden telde een verkiezing zo veel verliezers voor de gevestigde partijen. Voor het eerst sinds vele jaren werd niet een van de traditionele middenpartijen de grootste bij een verkiezing. Forum voor Democratie (FvD) heeft het politieke landschap flink opgeschud en  wordt de grootste partij in de provincie, gevolgd door de VVD en het CDA. Het lijkt de oogst van een effectieve campagne. De overwinning van FvD toont duidelijk aan dat Nederland geen klimaatwet wil, (die door de Tweede Kamer trouwens al is aangenomen) en een ander immigratiebeleid wenst. De regeringspartijen hebben de onvrede over het klimaat- en immigratiebeleid onderschat. De grote verkiezingsoverwinning van FvD heeft laten zien dat de liberalen op rechts een fors gat hebben laten vallen. De nederlaag was volgens ingewijden binnen de VVD ingecalculeerd, alleen de omvang was nog onduidelijk. In de partij leeft de zorg hoelang het de ‘verkeerde’ populisten nog van zich kan afhouden. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen stapte een op de vijf VVD-kiezers al over naar Forum. En nu laat Forum zowel in de provincies als in de Eerste Kamer de VVD zijn hielen zien. De liberalen zullen zich de komende tijd onherroepelijk bezinnen op hun koers.

Weinig vertrouwen

Het CDA boekte de slechtste uitslag ooit en gaat in de Senaat van 12 naar 9 zetels. De PvdA wist tegen de verwachting in het verlies te beperken: van 8 naar 7 zetels. Vriend en vijand hadden op een groter verlies gerekend. D66 wachtte een fikse afstraffing. Zij gooiden het referendum, ooit hun kroonjuweel, ondanks verweer van het electoraat in de prullenmand en hun vorige partijleider trad uiteindelijk af na meerdere schandalen in de privésfeer die kiezers afschrikten.  De enige winnaar van de coalitie was de ChristenUnie. De onvrede onder de kiezers komt niet uit de lucht vallen. Onderzoekers constateren dat al jaren grofweg een vijfde van het electoraat weinig vertrouwen heeft in de huidige politiek.

Politieke veranderingen

De verkiezingsuitslag van de Provinciale Staten belooft politieke veranderingen in de Eerste Kamer. De regeringscoalitie heeft zoals verwacht haar meerderheid in de Senaat verloren. Op 27 mei zullen de nieuw geïnstalleerde Statenleden, de leden van de Eerste Kamer kiezen. Als die een afwijkende stem uitbrengen, -er kan ook tactisch worden gestemd- kan de samenstelling natuurlijk veranderen. Tot die tijd heeft de huidige coalitie nog gewoon een meerderheid. Wat betekent dit voor het huidige kabinet? Welke koers moet het varen om steun te behouden voor haar plannen? Het kabinet wacht twee enorme klussen: de hele set klimaatregelen en een nieuw pensioenakkoord. Voorlopig kan het kabinet gewoon doorregeren  en is voor een meerderheid in de Eerste Kamer straks niet afhankelijk van Forum. De verwachting is dat op korte termijn de middenpartijen elkaar stevig zullen vasthouden omdat geen van hen zit te wachten op nieuwe verkiezingen, omdat volgens de peilingen Forum dan flink zal winnen.

Niet meest interessant

De opkomst bij de Statenverkiezingen lag aanzienlijk hoger dan bij de vorige provinciale verkiezingen vier jaar geleden. Ongeveer 56 procent van alle kiezers is gaan stemmen. Dat is bijna 10 procentpunt meer dan in 2015. Het werk van de Provinciale Staten is niet het meest interessant in politiek Nederland. Ze gaan niet over politie-inzet, pensioenen, immigratie en de toekomst van Nederland in Europa. Of al die andere onderwerpen waarover politieke partijen de afgelopen weken in campagnetijd beloofden zich voor te willen inzetten. Maar ze gaan wél over andere belangrijke onderwerpen die van invloed zijn op ons dagelijks leven. Kan er in de provincie op elke plek binnen vijftien minuten een ambulance aanwezig zijn? Moeten er nieuwe provinciale wegen komen? Moeten waterschappen zich bemoeien met energievoorziening? Ongeveer de helft van de kiezers liet zijn stem afhangen van de landelijke politiek. Slechts weinigen namen de tijd zich te verdiepen in wat er speelt in zijn of haar provincie. De campagne werd bepaald door de landelijke kopstukken, zij voerden -ten onrechte- de diverse Tv-debatten in plaats van de provinciale lijsttrekkers en trokken daarmee de verkiezingen naar een landelijk platform.

Gelaten

Het CDA rekende op verlies en kreeg het. Maar het was minder groot dan was voorspeld en dat voelde bijna als winnen. Het reageerde gelaten op de uitslag. De partij verliest drie van de 12 zetels en ziet een enorme versnippering van het politieke landschap. En dan te bedenken dat het ooit met 28 leden in de Senaat zat. Partijleider Buma deed nog een krampachtige poging CDA’ers ervan te overtuigen dat de slechtste uitslag ooit bij de Provinciale Staten best meeviel. ‘We hebben de peilingen verslagen’, zei hij optimistisch.  Dat het CDA de schade heeft weten te beperken lijkt vooral te danken aan de vanouds sterke regionale campagnes op het platteland en in de grensprovincies. In dicht bevolkt, stedelijk gebied stelt de partij helaas steeds minder voor. Met het huidige CDA boegbeeld lukt het maar niet om te winnen.  Binnen de partij is  er mildheid over hem, maar de hoop is steeds meer gevestigd op de twee kroonprinsen, de populaire ministers Hoekstra (Financiën) en De Jonge (VWS). Dat geluid zal na dit verkiezingsresultaat allerminst verstommen. Om een oud CDA gezegde uit de jaren tachtig nog eens te gebruiken: ‘De honden blaffen maar de karavaan trekt verder’. Het is te hopen de goede kant uit.