Terugblikken en vooruit kijken

Hoe is de stand van het land? Na de hectiek van de eerste weken waarin het coronavirus zich door Nederland verspreidde, heeft politiek Den Haag even tijd om achterom te kijken en te bezien wat goed ging – en wat fout. Even, want moeilijke keuzes liggen in het verschiet, onder meer over de inzet van mondkapjes om de lockdown te versoepelen. Het debat deze week over de coronacrisis liet zien dat de traditionele verhouding tussen oppositie en coalitie weer helemaal terug is. Verdwenen is de schroom die partijen aan het begin van de crisis voelden om de sfeer van eensgezindheid in het parlement te doorbreken. Door de coronacrisis moet de Kamer digitaal vergaderen. Dat gaat niet altijd vlekkeloos. De ruimte voor scherp debat komt er weer, nu de ergste nood wat lijkt te zijn gelenigd. 50Plus en Denk hadden intussen niet genoeg aan één crisis: in beide partijen woedt een openlijke strijd om de macht.

Intelligente lockdown

De Kamer blikte terug, maar ze kijkt ook vooruit. Een intelligente uitweg uit de intelligente lockdown wordt naarstig gezocht, nu de economische problemen zich opstapelen en een vaccin mogelijk een jaar of langer op zich laat wachten. Steeds meer partijen voelen iets voor het dragen van mondkapjes in het openbare leven, maar het kabinet en het RIVM willen daar nog niet aan. De premier, die bijgestaan wordt door het Outbreak Management Team (OMT), temperde de verwachtingen over een exit strategie en een snelle versoepeling van de maatregelen. ‘Ik ben niet optimistisch over wat er kan na 28 april’, zei hij in het debat. ‘Dit verraderlijke virus verbaast ons steeds weer.’ Niemand had het door, maar al in februari verspreidde het coronavirus zich als een veenbrand door Nederland, meegenomen door vakantiegangers in Noord-Italië en verspreid met carnaval. Toen de omvang van de epidemie duidelijk werd, was het te laat.

Assertief

Ons land staat bekend als het land waar dat-maak-ik-zelf-wel-uit zo’n beetje de grondhouding is. De Nederlandse burger is assertief, best voor rede vatbaar, maar niet per definitie gezagsgetrouw. Er is veel ruimte voor eigen keuze en verantwoordelijkheid. Bij het besturen à la néerlandaise bepalen gedogen en tolerantie dikwijls de toon. De moderne westerse samenleving is gebouwd op het vrije individu. Het subject dat zich, zoals de Franse filosoof Descartes droomde, heeft losgemaakt van de wereld en autonoom het eigen leven inricht. Descartes was de eerste filosoof van het zeventiende-eeuwse rationalisme. Hij is met name bekend om zijn historische uitspraak Cogito ergo sum. (ik denk, dus ik ben).

Handhaving

Het Covid-19 virus  heeft de gezondheidszorg en de economie met een kracht en een snelheid tegen de muur gegooid die onvoorstelbaar is. Sommigen zeggen dat de natuur ons nu tot bezinning roept. Politiek filosoof Hannah Arendt (1906-1975) wees er in de jaren ­zeventig al op dat gedachteloosheid onze maatschappij het meest bedreigt. Door voortdurend te produceren en te consumeren zouden we nooit tijd hebben om stil te staan. Ze waarschuwde dat we ervoor moeten oppassen geen ‘animal laborans’–werkend dier­– te worden. Anno 2020, in een almaar draaiende 24 uurseconomie, lijkt Arendts roep ­relevanter dan ooit. Politici moeten maatregelen nemen onder omstandigheden die ze niet gewend zijn. Zoals onze premier opmerkte: ‘met 50 procent van de informatie moet je 100 procent van de beslissingen nemen’. Het overheidsadvies met betrekking tot het coronavirus luidde tot voor kort zoveel mogelijk thuis werken. Degenen die griep- of verkoudheidssymptomen vertoonde werd dringend verzocht thuis te blijven. Aan ieder ander werd feitelijk gevraagd zelf te beslissen wat wijsheid was. Dat bleek nogal te variëren.  De extra maatregelen van het kabinet waren dan ook meer dan begrijpelijk. Tot 1 juni zijn nu alle samenkomsten verboden, ongeacht het aantal personen. Burgemeesters mogen stranden, parken en boulevards sluiten en boetes uitdelen. Winkels dienen een scherp deurbeleid te voeren. Handhaving van groepsvorming begint bij drie personen.  Voor wie het nog niet begreep: social distancing, alles draait nu om anderhalve meter afstand. De datum 1 juni is voor degenen die hoopten dat het op 6 april voorbij zou zijn alvast een aanwijzing voor nieuwe noodzakelijke maatregelen. 

Mondiale ordeverstoring

Als consument hebben we via het internet de hele wereld frictieloos tot onze beschikking. We bewegen ons door de wereld met oordopjes in en veel aandacht voor onze telefoon. Dat is nu verandert. De abrupte en totale stilstand van het dagelijks leven vormt een mondiale ordeverstoring op ongekende schaal. Het lijkt ineens voorbij met de globalisering. We zijn teruggeworpen op elkaar en zullen meer van elkaar moeten tolereren. Thuis betekent nu minder privacy en minder bewegingsruimte. Maar ik denk ook dat veel mensen elkaar herontdekken. Partners en huisgenoten hervinden het directe contact. De natiestaat is opnieuw het vanzelfsprekende centrum, in ons huis lijken we  weer onze troost en veiligheid te zoeken.

Het virus roept ook vragen op over individuele verantwoordelijkheid. Enerzijds wordt die veel groter. Wij dienen richtlijnen strikt te volgen en die verantwoordelijkheid niet nemen is verwijtbaar. Het dwingt ons richting een radicale vorm van solidariteit en respect voor ieders kwetsbaarheid. Het besef van kwetsbare lichamelijkheid kan weer een bron van angst zijn. Als reactie vlucht men juist weer het virtuele in. Via de digitale infrastructuur kunnen we lichamelijk contact vermijden: Netflix in plaats van de bioscoop, videoconferentie in plaats van een vergadering en bezorgdienst in plaats van een restaurant. Feit is ook dat de Nederlander de afgelopen weken de tv massaal herontdekte. Dit medium blijkt Nederlands solide tweede keus voor dagbesteding. We kijken naar herhalingen waar we zoveel aardige jeugdherinneringen aan hebben. Uit vele steden ­komen berichten van mensen die weer vogels horen fluiten. ‘Ik dacht dat ze er niet waren, maar nu begrijp ik dat we ze nooit hoorden door alle verkeer en mensen,’ schreef een inwoner uit de randstad op sociale media. In New York is de stad zó stil gevallen dat nu het geritsel van een eekhoorn opvalt.

Economische schade

De economische schade van het virus moet inmiddels al aanzienlijk zijn, afgaande op wat verschillende sectoren en bedrijven rapporteren. In economisch en politiek opzicht -dat is nu al duidelijk- zal de impact van deze crisis enorm zijn en reikt dieper dan de bankencrisis van 2008. Toen kwam er opeens geen euro uit de geldautomaat.  Gezien het tanende vertrouwen en de stilstand in de economie staat het kabinet voor een hercules-opgave. Voor de komende drie maanden is bijna 14 miljard euro gereserveerd om lonen door te betalen, kredieten aan bedrijven te garanderen  en ondernemers en zelfstandigen te steunen met leningen, uitkeringen en uitstel van belastingbetaling. Nooit eerder stemde de Kamer zo makkelijk in met het uitgeven van tientallen miljarden euro’s. De immer zuinige Nederlandse regering strooit nu met miljoenen alsof het pepernoten zijn. Na al het getob en gehannes van het afgelopen decennium kun je je ogen niet geloven.

Europese solidariteit 

Het Covid-19 virus is een schok van ongekende omvang die alle EU-lidstaten in gelijke mate treft. Europese solidariteit is meer dan ooit vereist om de directe gevolgen van het coronavirus te bestrijden.  Alleen een solidair Europa kan deze crisis het hoofd bieden. Maar zorg is binnen de EU altijd een nationale aangelegenheid gebleven en de lockdown werd op geen enkele manier gecoördineerd. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, verwoordde dit aldus: ‘Toen Europa werkelijk moest bewijzen dat dit niet alleen maar een-mooi-weer Unie is, weigerden te veel leden om hun paraplu’s te delen’.

Kennelijk hadden de EU-lidstaten geen bewolking en zeker geen regen verwacht. Hoe dan ook, zolang er zorg is, is er hoop. En zolang er hoop is, is er leven.