Tweede Kamerverkiezingen 2021: Versplintering zet door
Tweede Kamerverkiezingen 2021: Versplintering zet door
VVD en D66 zijn de grote winnaars van de Tweede Kamerverkiezingen. Het CDA behaalde 15 zetels en zakt hiermee naar het op één na laagste aantal uit de geschiedenis. Tegenvaller is niet alleen het aantal zetels, maar ook dat het CDA niet meer de derde partij van het land is. Ter vergelijking: In 2003 behaalde de partij nog 44 zetels.
Drama
Hoe heeft het zover kunnen komen? Het voortraject bij de campagne was een drama. De inmiddels afgetreden partijvoorzitter Rutger Ploum organiseerde in de zomer lijsttrekkersverkiezingen. Het bracht verdeeldheid aan het licht en de manier waarop de verkiezingen verliepen was rommelig. Vicepremier Hugo de Jonge, winnaar van de interne strijd, kon de voorbereidingen voor de campagne niet combineren met zijn baan als coronaminister. Dus moest Hoekstra lijsttrekker worden. In de peilingen kwam hij in december nog naar voren als een populaire minister en in de peilingen bij de CDA-achterban was hij de grote favoriet. Dat was al het geval voordat Hugo de Jonge afhaakte en het partijleiderschap moest overdragen. Die had het als coronaminister te druk met de bestrijding van het virus en had geen tijd voor de partij. Hij stond ook onder druk omdat bijna de helft van de CDA’ers liever zagen dat Kamerlid Pieter Omtzigt het roer in handen nam. De lijsttrekkersverkiezingen lieten dan ook een ongecoördineerde en onnauwkeurige indruk achter en daar houden CDA-leden en potentiële kiezers niet van.
Korte campagne
In drie maanden moest Hoekstra leren om met souplesse en scherpzinnigheid te debatteren. Vanwege zijn populariteit bij de achterban waren de verwachtingen bij het CDA hoog. Hoekstra is een zakelijk type, een minister van financiën die op de centen let, en dat doet het vaak goed. In de top van het CDA werd werkelijk gedacht dat Hoekstra de partij van 19 zetels naar 30 of misschien wel 35 zetels zou kunnen loodsen. Met het campagneteam kreeg hij echter de CDA-thema’s, zoals normen en waarden, niet voor het voetlicht en maakte foutjes. De slogan van het CDA ‘Nu doorpakken’ ademde volgens critici te veel een VVD-sfeer. Pas in de laatste debatten kwam Hoekstra op dreef. ‘De campagne was te kort’, concludeerde hij aan de vooravond van de laatste verkiezingsdag.
Hoekstra’s running mate
In de campagne was Pieter Omtzigt vrijwel onzichtbaar. Hij staat op nummer twee van de kandidatenlijst en het CDA introduceerde afgelopen zomer het in Nederland nieuwe fenomeen running mate. Terwijl Hoekstra in de verkiezingsstrijd aantrad bij een radioprogramma, signeerde Omtzigt zijn nieuwe boek in winkels in Zwolle en Arnhem over een betrouwbare overheid die goed met zijn burgers omgaat. Het boek staat hoog op de bestsellerslijst, maar het thema van Omtzigt, dat veel aandacht krijgt in het verkiezingsprogramma van het CDA, kwam in de campagne van Hoekstra nauwelijks aan bod.
Op het ijs in Thialf
Het is belangrijk voor een lijsttrekker om de laatste weken voor de verkiezingen geen fouten te maken. Toch overkwam dat Hoekstra en zijn adviseurs. Hij stond op het ijs in Thialf terwijl dat in coronatijd niet is toegestaan. Niemand komt los van dat beeld, omdat het CDA permanent een reclamefilm vertoonde van Hoekstra op schaatsen. Daarmee is hij in een wak gereden. Vervolgens had hij in een debat bij Op1 de cijfers uit zijn eigen programma over het minimumloon niet op orde. ‘Dat heb ik even niet paraat’, gaf hij toe. Volgens sommigen mist Hoekstra de schwung van een beroepspoliticus. Hij sprak dat eerder uit door te zeggen: ‘Ik ben meer een bestuurder dan een beroepspoliticus. Ik wil dicht bij mijzelf blijven’.
Formatiepuzzel
Zeventien partijen in de Tweede Kamer maken de formatiepuzzel er niet makkelijker op. Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) gaan als verkenners de mogelijkheden voor een nieuwe regeringscoalitie in kaart brengen. Zij gaan met alle partijen in gesprek en brengen aan de hand daarvan advies uit aan de Tweede Kamer. De nieuwe Kamer, die op 31 maart aantreedt, gaat daar vervolgens over in debat. Op het verlanglijstje van Rutte stond de afgelopen weken maar één partij: het CDA. Met die partij, zei Rutte steeds, had de VVD ‘altijd goed samen kunnen werken’. Maar toen hij dat zei, lagen de kaarten anders dan bij de huidige verkiezingsuitslag. Toen woensdag bleek dat D66 fors was gegroeid, werd die partij door Rutte aan zijn formatielijstje toegevoegd. VVD, CDA en D66 hebben samen 73 zetels – geen meerderheid. Een coalitie met de ChristenUnie erbij, telt 78 zetels. Maar de kans dat D66 nog een keer met de ChristenUnie wil, is klein. Dat zou niet kunnen op medisch-ethisch vlak, een voor D66 belangrijk thema.
Explosieve parlementaire enquêtes
Bij alle keuzes die komende weken of maanden in het formatieproces gemaakt worden, zullen op de achtergrond twee zaken meespelen. Allereerst is de vraag hoe lang een nieuw kabinet zal aanblijven. Voor de komende jaren staan in ieder geval al twee mogelijk explosieve parlementaire enquêtes op de rol: over de Toeslagenaffaire en over de gasboringen in Groningen. Daar komt naar verwachting nog een enquête over het coronabeleid bij. Het zijn dossiers die een grote betrokkenheid kennen van verschillende partijen en die zouden kunnen leiden tot de voortijdige val van een nieuw kabinet. Daarnaast speelt de samenstelling van de Eerste Kamer een rol. Het demissionaire kabinet-Rutte III heeft daar geen meerderheid. Pas in 2023 zijn er nieuwe verkiezingen voor de senaat. Bij de vorming van een nieuw kabinet kan dat een rol spelen.
Het CDA kijkt nu al uit naar de volgende verkiezingen. Wie weet hoe andere partijen, met name de VVD, er dan voorstaan. Misschien heeft Hoekstra tegen die tijd de souplesse van een beroepspoliticus.