Vertrouwen in de toekomst
Het CDA is terug in het hart van de samenleving. Na een lange formatieperiode heeft het nieuwe kabinet zich gepresenteerd op het statige bordes van paleis Noordeinde. Lang moest gezocht worden naar de juiste coalitie, maar vier partijen met zeer uiteenlopende visies hebben nu verantwoordelijkheid genomen met een sterke gezamenlijke ambitie.
Het CDA is trots op het bereikte resultaat. Hoewel, regeren is geen doel, het is een middel. Een middel om ons land eerlijker, veiliger en sterker te maken. Waar de verantwoordelijkheid voor elkaar sterker is dan het nastreven van het eigen gewin. Kortom, zoals partijleider Buma benadrukte, een land dat we door willen geven. In tegenstelling tot vorige politieke leiders van het CDA, die premier of vicepremier werden in een kabinet, blijft Buma gewoon Kamerlid. Hij ziet het als zijn opdracht om te waken over de uitvoering van het regeerakkoord en tegelijk een krachtig CDA-geluid te laten horen. Dat kan naar zijn oordeel het beste vanuit de Kamer.
Het is een bijzonder kabinet, en dan niet alleen doordat het is samengesteld uit vier partijen: VVD, CDA, D66 en ChristenUnie, iets wat niet vaak voorkwam. Het kabinet telt zestien ministers, inclusief de premier. Dat is geen record. Voorgangers leidden ook al eens kabinetten met zestien ministers. Een kabinet met meer ministers was er nooit eerder. Wel een kabinet met meer staatssecretarissen: het kabinet Den Uyl telde er zeventien tegen het huidige kabinet acht. Ook opvallend is de voorgeschiedenis van de kabinetsleden: twaalf van de 24 ministers en staatssecretarissen waren eerder wethouder. De meeste kabinetsleden studeerden in Leiden: zes. Groningen is goede tweede met vijf. Het is ook een kabinet met opvallend veel gelovige leden. Van de 23 beëdigde kabinetsleden legden er dertien de eed af – zo waarlijk helpe mij God almachtig – en tien de belofte. Daarmee kan geconcludeerd worden dat van de 24 kabinetsleden er veertien hechten aan het geloof.
De 225 dagen formatie en het dikke regeerakkoord vormen een stevige basis voor dit kabinet. Het duurde langer dan gebruikelijk omdat er dit keer vier partijen bij waren betrokken met op sommige terreinen zeer uiteenlopende standpunten. Het nader tot elkaar brengen van die onderhandelende partijen kost uiteraard ook tijd. Er moet een programma komen en daarvoor moet allereerst vertrouwen worden gesmeed.
De minimale meerderheid in de Tweede Kamer –76 van de 150 zetels– is de zwakke stee. Er is weinig voor nodig om de meerderheid kwijt te raken. Omdat regeren bijna altijd kiezersaanhang kost, is er alle kans dat de coalitie in elk geval in 2019 - na de provinciale verkiezingen - in de Eerste Kamer de smalle meerderheid verliest. De premier heeft al eerder bewezen goed te kunnen samenwerken met oppositiepartijen. Het regeerakkoord – typisch dat van een middenkabinet – zal geen-sta-in-de weg zijn. Vallen doet een kabinet meestal over bananenschillen, en die liggen er altijd onverwacht.
Er zijn ook achterliggende ontwikkelingen die het proces compliceren. Zo zijn er geen grote fracties meer. De tijd dat het CDA en de PvdA beiden rond de vijftig zetels hadden is voorbij. Het is nu goed zoeken naar een coalitiesamenwerking die steunt op een meerderheid in zowel de Tweede als de Eerste Kamer. Daarbij komt, zoals gezegd, dat regeren electoraal niet meer lijkt te lonen. Partijen zijn huiverig om aan een kabinet deel te nemen uit angst voor klappen bij een van de volgende verkiezingen (gemeenteraad, Provinciale Staten, Tweede Kamer).
Het CDA kan het meest tevreden zijn over het regeerakkoord. Veel wensen zijn daarin verwoord met als apotheose de Nederlandse driekleur in de vergaderzaal van de Tweede Kamer als licht symbool van nationale verbondenheid. De VVD zit een stuk lastiger. Op een paar punten - met name rondom het eigen huis, traditioneel een kwetsbaar punt voor de VVD - heeft het herkenbaar moeten inleveren. De ChristenUnie is er ook niet onbeschadigd uitgekomen. De partij heeft het belangrijkste punt - een moratorium rondom medisch-ethische kwesties - binnen. Maar daarvoor heeft het een stevige prijs moeten betalen. En als kleinste van de vier, zal het moeilijker aan z’n trekken komen. D66 heeft het minste gescoord. Als het gaat om immigratie, nationale identiteit en Europa, kun je je niet voorstellen dat D66 zich er goed bij voelt. Ja, de klimaatafspraken zijn ambitieus. Maar de nieuwe Klimaatminister is niet van D66.
Het Regeerakkoord is een dik pak papier. De gedetailleerdheid komt in de eerste plaats omdat er nu vier partijen bij de regeringsvorming waren betrokken. Voor een deel is de dikte van het regeerakkoord terug te voeren op onze politieke cultuur: we schrijven tijdens het formatieproces graag alles op. Door vooraf veel vast te leggen creëren de partijen houvast voor een goede samenwerking. Aan die dikte laat zich het politieke klimaat aan het Binnenhof aflezen. Hoe groter de politieke verschillen, hoe meer er geregeld moet worden. Het past perfect in de Nederland consensuscultuur: via schikken en plooien regelen we al jarenlang van alles. Dat een kabinet-met-een-wel-heel-smalle-meerderheid z’n toevlucht neemt tot zo’n type bestuursstijl, is meer dan begrijpelijk. Maar toch… met een beetje goede wil had het ook op de achterkant van een sigarendoos kunnen staan.