Vooruitzien

Vooruitzien

Dagblad Trouw wist kortgeleden een ambtenaar te vinden die de coronapandemie had voorzien. Maar, zo meldde de krant, er werd door het bevoegd gezag niets mee gedaan.

Bij vrijwel elke ramp of majeur ongemak is er na enige tijd wel een ambtenaar of externe adviseur die zich meldt om te vertellen dat hij of zij had gewaarschuwd voor naderend onheil. Maar de ambtelijke leiding vond het in dit geval niet interessant genoeg, of de politiek verantwoordelijke bewindspersoon had andere dingen aan het hoofd. Je vraagt je af wat eigenlijk de zin is van dit soort publicaties. Dat naar deskundig advies niet wordt geluisterd?

Scepsis

Corona leek niet heel besmettelijk en ook niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar, meldde het rijksinstituut dat over de volksgezondheid waakt. En: de kans is klein dat het virus zich in Nederland verspreidt. En: iemand zonder klachten verspreid het virus niet. Helaas werd dit razendsnel door de gruwelijke realiteit achterhaald en leidde tot enige scepsis richting de oproep die de premier deed in zijn massaal bekeken toespraak tot de natie.  Luister naar de deskundigen hield hij ons voor, zij wijzen ons een uitweg uit het coronamoeras. Maar het gezelschap experts bij het RIVM bleek de ernst van de problemen aanvankelijk sterk te hebben onderschat.

Lockdown

Van een lockdown had nog niemand gehoord. Het Plein in Den Haag lag met volle terrassen onder een flets voorjaarszonnetje. Even later pakten donkere wolken zich samen. Onzichtbaar rukte het virus op, de aandelenbeurs kreeg de eerste klappen, maar de premier voerde  na een persconferentie nog een lollige elleboogstoot uit. De deskundigen verschilden soms van mening en hun inlichtingen leidden niet vanzelf tot een strategie. Maar ineens stonden de RIVM cijfers onomstotelijk vast. Geen politicus zou het nu wagen de directeur infectiebestrijding van het RIVM in twijfel te trekken.  De premier schermt tijdens persconferenties en Kamerdebatten voortdurend met deskundigen, en dat zijn de mensen van het RIVM. In een crisis neemt ook het vertrouwen in de democratie en individuele politici toe. Burgers zoeken houvast en zetten hun achterdocht opzij. Het wordt vergemakkelijkt door de persoonlijkheid van onze welsprekende, onverwoestbare minister-president. Zijn vele kwaliteiten kunnen onmogelijk worden  ontkend, ook wie niets van de VVD moet hebben. Zijn flexibiliteit is in zekere zin een kracht, zijn gebrek aan standvastigheid bevordert ook het democratisch proces. De lenige liberaal verkondigt soms enthousiast een opinie die hij de vorige dag nog in felle bewoordingen bestreed. Onze premier profiteert van wat sociologen en politicologen rally round the flag noemen.

Speculeren

Politici ruiken alles eerder. Ze zeggen het niet hardop, want ze hebben dikwijls nog geen cijfers of harde informatie. Hun vak bestaat uit speculeren en dan zoveel mogelijk opties open houden. Zo ontwikkelen ze een soort extra zintuig voor onheil. Het voert ons weer eens terug naar de roemruchte provocatie van de oude Europese rechter en hoogleraar A.M. Donner, de vader van de voormalige vicepresident van de Raad van State. Die ooit, op een congres over toekomstgericht beleid, opmerkte: ‘Regeren is wachten’. Dit tot ontsteltenis van de congresgangers die bijna allemaal mooie toekomstvisies of scenario’s hadden verwacht.

Regeren is wachten tot het moment -meestal een ernstig incident- waarop eindelijk iedereen bereid is een paar harde beslissingen te aanvaarden die zij daarvoor schromelijk overdreven vonden. Meestal kennen hoge ambtenaren en ministers de risico’s wel, ook die van pandemieën, maar dat wil nog niet zeggen dat ze daarmee hun politieke omgeving kunnen overtuigen. Experts zien bovendien overal gevaren, dus daarvan kan je in een politieke functie beter niet al te gauw zenuwachtig worden. Om hard in te kunnen grijpen met een ‘intelligente lockdown’ moest er dus al sprake zijn van een ernstige situatie, zoals in Noord-Brabant. Het zou pas verontrustend zijn geweest, als in zulke ernstige omstandigheden de premier ingrijpen nog steeds niet had aangedurfd. Ook toen bleek in het regeringscentrum de voorbereiding gebrekkig: het coronavirus bleek zich nogal verrassend te gedragen.

Geleidelijke heropening

De fase die nu komt, die van de geleidelijke heropening van het maatschappelijk- en economisch verkeer, wordt oneindig veel ingewikkelder en kan ook niet meer alleen door medische experts worden bepaald. Het dilemma is verschrikkelijk genoeg. Men kan kiezen voor een voortgezet gesloten houden van een groot deel van de bedrijvigheid in afwachting van een geschikt vaccin, respectievelijk geneesmiddel, in de zekerheid dat er in de volkshuishouding onherstelbare schade wordt aangericht, die ten koste gaat van algemene welvaart en bestaanszekerheid. Men kan ook voor het andere uiterste kiezen: het betrekkelijk snel weer openstellen van alle maatschappelijke verkeer, in de wetenschap dat dit het virus zal stimuleren opnieuw rond te waren ten koste van duizenden mensenlevens. Het is natuurlijk de kunst om tussen deze extremen het juiste midden te houden, maar niemand die weet waar dat juiste midden zich precies bevindt. De regering zal voor hoogst pijnlijke beslissingen worden gesteld. Voor die beslissingen zal zich geen premier of minister meer achter de experts kunnen verschuilen; oppositieleiders overigens evenmin. Er zal het uiterste worden gevraagd van onze bewindslieden en volksvertegenwoordigers. Met veel minder dan vijftig procent kennis zal voor honderd procent moeten worden beslist. Dat nu is de exacte definitie van politiek.

En dat, minder dan een jaar voor de eerstvolgende Kamerverkiezingen.