Wetten regelmatig te ingewikkeld: gebrek aan menselijke maat
Wetten zijn regelmatig te ingewikkeld. De politiek zadelt niet alleen gemeenten, maar ook uitvoeringsorganisaties, zoals de Belastingdienst, soms op met opdrachten die zij onmogelijk goed kunnen uitvoeren. Als politici meer contact met ambtenaren hebben, is dat te voorkomen.
Woud van regels
Dat zeggen Sandra van Thiel, hoogleraar bestuurskunde en Guido Enthoven, oprichter van het Instituut Maatschappelijke Innovatie. Zij adviseren om Kamerleden de mogelijkheid te geven rechtstreeks ambtenaren te benaderen. Dan komt de Kamer er eerder achter dat er iets mis is en leren politici betere regels te maken. Van Thiel en Enthoven werden recent gehoord door een commissie van de Tweede Kamer die onderzoek doet naar het functioneren van uitvoeringsorganisaties, de manier waarop de overheid met de burger omgaat. Maar ook hoe dat anders kan. Den Haag ziet dat de burger regelmatig in de knel komt, de weg niet weet in het woud van regels of op onwillige ambtenaren stuit. Drie voorbeelden: ouders kwamen in de problemen met de kinderopvangtoeslag, veel herkeuringen voor het aanvragen van een rijbewijs bij het CBR liepen spaak en veel gemeenten weten een wet niet juist te interpreteren.
Fluisterspelletje
Hoe komt het dat de menselijke maat er zo vaak bij inschiet? Hoe komt het dat het gemeenten moeite kost om gezinnen met multi-problematiek de helpende hand te bieden? In deze vraag zit het antwoord al in. De Nationale Ombudsman kwam langs om hem in te koppen: goede bedoelingen stranden dikwijls in procedures. Oorzaak is de efficiency en het neoliberalisme, het duizenddingendoekje voor alles wat misgaat in het bestuurlijke leven. De weeffout begint bij de regeerakkoorden. Te lang en te gedetailleerd. De burger raakt in de knel, wordt onfatsoenlijk bejegend en niet serieus genomen. Volgens Van Thiel zeggen ambtenaren te makkelijk ‘ja’ tegen wensen van de Kamer of de minister. Ze willen graag de minister een plezier doen en zeggen te vaak dat ze het wel even fixen. De Kamer komt er vervolgens te laat achter dat regels te ingewikkeld zijn om uit te voeren. Enthoven: ‘Signalen van ambtenaren gaan laag voor laag naar de top van het ministerie. Het is net een fluisterspelletje. Iedere keer wordt een boodschap doorgegeven en aan het einde is de strekking veranderd. Dan vertelt de minister de Kamer dat het goed gaat terwijl de werkvloer een andere boodschap wilde afgeven.
Kritische ambtenaren
Van Thiel en Enthoven vielen het CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt bij die ook meer rechtstreeks contact met ambtenaren wil. Omtzigt vindt dat kritische ambtenaren soms worden weggehouden als hij met zijn collega’s op bezoek komt bij uitvoeringsorganisaties. ‘Zo komen signalen van de werkvloer niet naar voren. De Tweede Kamer heeft ook boter op het hoofd’, aldus Omtzigt. Zo is dezer dagen het Belastingplan voor 2021 aan de orde. Dat bestaat uit tien afzonderlijke wetten die de Kamer niet in een paar dagen kan doorgronden. De Kamer klaagt, maar accepteert het toch. Omtzigt vindt dat de kwaliteit van de regels die de Tweede Kamer maakt omhoog moet. De regels zijn zo ingewikkeld dat niemand ze kent. ‘Als wij het niet begrijpen, moeten we tegen een wet stemmen. Kennis ontbreekt bij Kamerleden. Het parlement komt in actie als er een schandaal is, maar dan is het al te laat’, aldus Omtzigt.
Selectieve informatie
Kamerleden kunnen nu geen informatie opvragen bij ambtenaren. Dat heeft te maken met toenmalig premier Wim Kok. Hij signaleerde eind jaren negentig dat ambtenaren te vaak een eigen politieke agenda hadden. Zij roerden zich te veel met meningen in de publiciteit en gaven Kamerleden soms selectieve informatie. Kok herstelde de oude regel dat het contact via de minister verloopt omdat ambtenaren niet zijn gekozen en geen politieke verantwoording afleggen. Enthoven meent dat deze praktijk te ver is doorgeschoten. Er is de afgelopen decennia vaker gepleit voor meer ontspanning en volgens hem moet daar nu werk van worden gemaakt. Uitvoeringsorganisaties zoals de Belastingdienst en het UWV kunnen beter laten weten hoe wetten in de praktijk werken. Ambtenaren zouden volgens Enthoven informatie moeten verstrekken en kunnen de uitleg over de politieke afweging aan de minister overlaten. Hij pleit er ook voor dat ministers bij voorstellen aangeven welke alternatieven zijn afgevallen. Dan krijgt de Kamer beter zicht op risico’s.