Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen over de plannen van het nieuwe kabinet voor komend jaar hield fractievoorzitter Henri Bontenbal een pleidooi tegen de verwaarlozing en voor een verantwoordelijke samenleving:
"We hebben onze samenleving verwaarloosd, omdat die niet meer de ruimte krijgt om samen problemen op te lossen. We hebben de overheid verwaarloosd, omdat wij, politici, bevangen zijn geraakt door een te groot maakbaarheidsdenken. De ander zien betekent niet dat wij, politici, de overheid de schuldige of de oplossing van alle problemen moeten maken. We hebben mensen verwaarloosd, omdat we hen niet voldoende hebben aangesproken op hun burgerschap. We hebben ook de economie verwaarloosd. We hebben verzuimd vooruit te kijken en te weinig geïnvesteerd in de economie van morgen. Tegenover verwaarlozing staat een verantwoordelijke samenleving. Daarin bouwen we aan een samenleving die is gebaseerd op verantwoordelijkheid, burgerschap en vertrouwen. De balans is te ver doorgeslagen en moet worden hersteld. We moeten elkaar weer echt gaan zien. We moeten kiezen voor een politiek van de lange termijn; kiezen voor een politiek van verantwoordelijkheid; verantwoordelijkheid voor niet alleen het hier en nu, maar ook voor straks en elders."
Lees de debatbijdrage van Henri Bontenbal hieronder.
Voorzitter, Ieder mens wil gezien worden. Ieder mens heeft behoefte aan erkenning. Pas als je gezien wordt, kun je ook anderen zien. Wij, mensen, komen tot bloei in de betekenisvolle relaties die we met anderen aangaan. Zonder dat netwerk van relaties zijn we nergens. In ons leven krijgen we te maken met tegenslagen en verdriet. Liefdevolle relaties met anderen helpen ons om daarmee om te kunnen gaan. Als we de liefde en waardering van anderen echter missen, worden we ziek, bang of boos. Nederland is gelukkig nog steeds een land waarin mensen omzien naar elkaar. Maar het vertrouwen in elkaar staat wel onder druk.
Dat zien we in de agressie op en langs het voetbalveld, agressie richting hulpverleners, agressie in het openbaar vervoer. De lontjes zijn korter en mensen lijken steeds minder bereid om ruimte te maken voor een ander. In Bloemendaal protesteren inwoners tegen de komst van een hospice waarin mensen tijdens de laatste fase van het leven liefdevol worden verzorgd. In Rotterdam kan één bewoner een bouwproject maandenlang tegenhouden waardoor de mensen die wachten op hun woning, nog langer moeten wachten. Hoe komt het dat het vertrouwen in elkaar onder druk staat?
Dat komt, denk ik, omdat we elkaar minder echt zien. Als we meer met onszelf bezig zijn, zijn we minder bezig met de ander. Als we ons vooral druk maken over ons eigen welzijn, maken we ons minder zorgen over het welzijn van een ander. De afgelopen decennia zijn we steeds meer de nadruk gaan leggen op het individu, persoonlijke welvaart en op de rechten die wij hebben als burgers. Daarmee hebben we onze samenleving verwaarloosd, omdat die niet meer de ruimte krijgt om samen problemen op te lossen. We hebben de overheid verwaarloosd, omdat wij, politici, bevangen zijn geraakt door een te groot maakbaarheidsdenken. De ander zien betekent niet dat wij, politici, de overheid de schuldige of de oplossing van alle problemen moeten maken. We hebben mensen verwaarloosd, omdat we hen niet voldoende hebben aangesproken op hun burgerschap. We hebben ook de economie verwaarloosd. We hebben verzuimd vooruit te kijken en te weinig geïnvesteerd in de economie van morgen.
Tegenover verwaarlozing staat een verantwoordelijke samenleving. Daarin bouwen we aan een samenleving die is gebaseerd op verantwoordelijkheid, burgerschap en vertrouwen.
Tegenover verwaarlozing staat een verantwoordelijke samenleving. Daarin bouwen we aan een samenleving die is gebaseerd op verantwoordelijkheid, burgerschap en vertrouwen. De balans is te ver doorgeslagen en moet worden hersteld. We moeten elkaar weer echt gaan zien. We moeten kiezen voor een politiek van de lange termijn; kiezen voor een politiek van verantwoordelijkheid; verantwoordelijkheid voor niet alleen het hier en nu, maar ook voor straks en elders.
Voorzitter, Dat is een andere visie dan de visie van waaruit dit kabinet werkt. We zien vier partijen die elkaar in een wurggreep houden en die het niet gelukt is om met elkaar een gemeenschappelijke visie op papier te krijgen. De plannen van het kabinet ademen de korte termijn en een focus op het individu. De beloften die het kabinet doet, zijn groter dan de maatregelen kunnen waarmaken, en daarmee bevat het kabinetsbeleid ingebakken teleurstelling. Het kabinet kiest voor de korte termijn, door de komende twee jaar lastenverlichting te geven, maar investeert onvoldoende in de economie van de toekomst. We varen dicht langs een begrotingstekort van 3%, terwijl de lage werkloosheidscijfers en een goed draaiende economie juist nu om strakker begrotingsbeleid vragen. Is dit niet vragen om problemen, zo vraag ik de minister-president? Waar is het anticyclisch begrotingsbeleid gebleven? In deze kabinetsperiode wordt daarnaast geen echt begin gemaakt met de vereenvoudiging van het belastingstelsel. Er komt weer een onderzoek, maar geen echte stappen. Integendeel, sommige toeslagen worden weer opgehoogd, wat het vereenvoudigen van het belastingstelsel moeilijker maakt. Waarom schuift het kabinet de vereenvoudiging van het belastingstelsel op de lange baan?
Het getuigt eveneens van kortetermijnpolitiek om zo’n waardevol project als de maatschappelijke diensttijd af te schaffen. Alles van waarde is weerloos, zo lijkt het. Het project maakt jongeren weerbaar en maakt de samenleving sterker. Heeft de minister-president de afgelopen jaren wel eens jongeren gesproken die bij de maatschappelijke diensttijd betrokken waren? Als hij dat gedaan heeft, dan kan het niet anders dat hij gezien heeft hoe belangrijk het project voor jongeren is. Ze leren hun talenten te ontwikkelen, iets te doen voor een ander en komen buiten hun eigen bubbel. De jongeren die meedoen zijn de vrijwilligers van de toekomst en worden op weg geholpen voor een baan in de zorg, het onderwijs of defensie. Is het kabinet bereid om deze bezuiniging te heroverwegen, zo vraag ik de minister-president? Het CDA heeft nagedacht over dekkingsopties, dus daarover zouden we graag het gesprek aangaan.
Een andere pijnlijke keuze van dit kabinet is de boete op sporten. Samen met D66 zal het CDA een voorstel indienen om de btw op sport niet te verhogen, want we moeten geen extra drempels opwerpen om te kunnen sporten. Sporten gaat over gezond leven en sport verbroedert. Sport maakt een samenleving weerbaar en sterk. Daarom moeten we in sport investeren en niet op sport bezuinigen.
In de volkshuisvesting zien we de schade die is aangericht door onvoldoende langetermijnbeleid. Dat wordt nu gecorrigeerd.
Voorzitter, Het CDA is positief over de investeringen van dit kabinet in het bouwen van woningen. In de volkshuisvesting zien we de schade die is aangericht door onvoldoende langetermijnbeleid. Dat wordt nu gecorrigeerd. Jongeren kunnen geen woning krijgen en de wachtlijsten zijn veel te lang. Daarom moeten we fors woningen bijbouwen. Dat vraagt wel om keuzes. Graag hoor ik van het kabinet of de extra 5 miljard om grootschalige nieuwbouw te realiseren in Heel Nederland ingezet worden, dus juist ook in de regio. Wonen gaat ook over bereikbaarheid van de regio. Staan de Nedersaksenlijn én de Lelylijn nog steeds hoog op de agenda van dit kabinet? Als het over langetermijnbeleid gaat, moeten we het ook over migratie hebben. Migratie is niet iets wat ons alleen maar overkomt; het is ook een resultaat van beleid dat is gebaseerd op politieke keuzes.
Het CDA staat achter de aanbeveling van de staatscommissie demografie om te kiezen voor gematigde groei. Het volledig stoppen van migratie zal grote nadelige gevolgen hebben voor onze economie, zo laat het rapport duidelijk zien. Maar ook ongeremde migratie zorgt voor allerlei problemen. Wat het CDA echter mist in het regeerprogramma, is dat het kabinet de fundamentele conclusie overneemt om te kiezen voor een bandbreedte waarbinnen het migratiesaldo zich met gematigde groei mag ontwikkelen. Alleen met deze fundamentele keuze krijgen we het migratiedebat voorbij de grootspraak, de stoere taal, mythes en taboes. Graag een reactie hierop van het kabinet.
Waar dit kabinet de keuzes voor beperken van arbeidsmigratie voor zich uit schuift, kiest het kabinet bij asielmigratie voor het passeren van het parlement. Wat, zo vraag ik de premier, weerhoudt het kabinet om maatregelen hier in dit parlement voor te leggen? Staatsnoodrecht kan toch niet de snelweg worden waarmee asielmaatregelen genomen worden? Is dit goed bestuur? Past dit bij het koesteren van een democratisch ethos? Graag hoor ik van de premier uitvoerig wat deze situatie kwalificeert als buitengewone omstandigheden en hoe hij aankijkt tegen de controlerende taak van dit parlement. Waar de vorige premier met steun van het CDA nog een Turkije- en Tunesië-deal wist te sluiten, kiest dit kabinet ervoor om het Hongarije te worden van de migratiepolitiek. Opt-out en afkopen van de afspraken uit het migratiepact. Het CDA ziet Nederland graag aan het stuur in Europa, in plaats van achter in de bus. Wat kan Nederland nog bereiken, zo vraag ik de premier, als hij met deze twee boodschappen in Brussel aankomt?
Het CDA wil ook dat Nederland meer grip krijgt op migratie. Dat kan alleen door binnen de EU-afspraken in Nederland onze wetgeving aan te passen, maar ook door in EU-verband samen te werken aan meer migratie-overeenkomsten met landen buiten de EU. Een van de grote problemen waar alle lidstaten mee te maken hebben, is het falen van de terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers. Vorig jaar werd maar 1 op de 5 mensen die niet in Europa mogen blijven, teruggestuurd. Sinds 2018 ligt er een voorstel voor een nieuwe terugkeerrichtlijn. Maar daarover is al jaren gesteggel, omdat het hele Europese Parlement iedere aanpassing vertraagt. Het CDA wil dat er nu vaart gemaakt wordt. Trek dat verwaterde voorstel in en vraag de nieuwe Commissie om te komen met een nieuwe terugkeerverordening die direct intreedt, zo vraag ik dit kabinet. Snellere terugkeerprocedures, de periode voor vrijwillig vertrek inkorten en meer ruimte voor detentie van terugkeerders en illegale vreemdelingen die overlast veroorzaken moeten hier onderdeel van zijn. Ik zal hierover in tweede termijn een motie indienen.
Als we de asielproblematiek willen oplossen, zullen we ook de opvangcrisis moeten oplossen.
Als we de asielproblematiek willen oplossen, zullen we ook de opvangcrisis moeten oplossen. Dus snellere procedures, het doorzetten van de spreidingswet, investeren in kleinschalige AZC’s, langjarige financiering van het IND en het COA. In een verantwoordelijke samenleving laten we gemeenten die nu te maken hebben met overvolle azc’s niet in de kou staan. Graag een reactie. Daarnaast zullen we veel steviger moeten inzetten op integratie. Snel de taal leren is een minimale vereiste. Het bijbrengen van goed burgerschap en de waarden van de democratische rechtsstaat horen er wat ons betreft ook bij. Dit vraagt om een actieve overheid die taalles en burgerschapsvorming aanbiedt en goed toegankelijk maakt. En om een overheid die discriminatie op de arbeidsmarkt tegengaat en asielzoekers sneller laat werken.
Kortetermijnpolitiek zien we ook terug in het landbouwbeleid van dit kabinet. Het kabinet kiest nog steeds voor struisvogelpolitiek als het gaat om het stikstofprobleem en de toekomst van de agrarische sector. In een verantwoordelijke samenleving blijf je niet met oogkleppen doorlopen, maar kijk je de opgave die we hebben op het gebied van natuur en klimaat recht in de ogen. We geloven dat we een hele krachtige, innovatieve agrarische sector hebben, die ons respect en maatschappelijke erkenning verdient. Deze transformatie moeten we samen met de agrarische sector oppakken. Jonge boeren verdienen een toekomst.
Het CDA vindt het een politieke blunder van formaat dat het stikstoffonds van 25 miljard is geschrapt. De doelen laat het kabinet intact, maar het geld om boeren te helpen is er niet meer. In het regeerprogramma zou een nieuwe visie en nieuw beleid worden gepresenteerd. Het kon allemaal anders, zo was de belofte. Alle hoop wordt nu op Brussel gevestigd, maar waar is plan B? Het is een teleurstellend verhaal: er is geen plan, er is geen geld en er is geen nieuw toekomstperspectief voor de agrarische sector. Het CDA wil het daar niet bij laten zitten. Daarom zouden wij het volgende voorstel willen doen: het Klimaatfonds is met 9 miljard opgehoogd, ten koste van het transitiefonds landbouw; haal daar 5 miljard vanaf en stop dat terug in het Transitiefonds voor de landbouw. We kunnen de boeren toch niet in de steek laten? Ik hoor graag de reactie van het kabinet.
Naast de agrarische ondernemers zijn er heel veel ondernemers die samen het verdienvermogen vormen van Nederland nu en in de toekomst. Iedere ondernemer moeten we koesteren en bedanken voor hun dagelijkse bijdrage aan de samenleving. Er is en blijft alleen één veelgehoorde klacht die ook in het regeerakkoord wordt genoemd. De regeldruk. Ik denk dat dit echt onze belangrijkste bijdrage kan zijn aan het versterken van het ondernemerschap in Nederland. Wanneer komt de minister van Economische zaken met zijn eerste maatregelen om de regeldruk te verminderen?
Niet alleen investeren in hier en nu, maar ook in straks en elders
Voorzitter, Niet alleen investeren in hier en nu, maar ook in straks en elders: dat missen we in het kabinetsbeleid. Het buitenlandbeleid is een soort jojobeleid. Ja de steun aan Oekraïne wordt voortgezet maar het lijkt wel of daar het internationale beleid mee ophoudt. Kan de minister-president uitleggen hoe je de bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking kunt rijmen met teksten in het regeerakkoord over het belang van internationale samenwerking. Het CDA is blij met de forse investeringen in defensie. In deze onrustige wereld is dat een goede zaak. Maar alles overziende dreigt Nederland haar belangrijke internationale positie kwijt te raken. We hebben onze eurosceptische periode nu toch wel achter ons gelaten? Hoe kan het dan dat in het regeerprogramma slechts één pagina aan Europa besteed wordt? Denken we nu echt dat Nederland overeind blijft in een onstuimige wereld zonder goede samenwerking in Europa?
Dichter bij huis zien we dat het kabinet onvoldoende aandacht heeft voor de regio. Ja, ‘elke regio telt’ wordt wel genoemd door het kabinet, maar langjarige en adequate financiering van gemeenten ontbreekt. We vragen heel veel van gemeenten, bijvoorbeeld als het gaat om bestaanszekerheid, leefomgeving, zorg, verduurzaming, woningbouw en nog meer zaken. Gemeenten zien nog steeds het ravijnjaar op zich afkomen. Als we dit niet goed regelen, moeten gemeenten bezuinigen op het zwembad en de bibliotheek, of is er geen geld om de woningbouw vlot te trekken. Dit moeten we niet laten gebeuren. Daarom onze oproep aan het kabinet: ga met gemeenten in gesprek om dit op te lossen.
Tot slot, voorzitter. Een overheid kan mensen niet gelukkig maken. Een overheid kan wel de voorwaarden scheppen zodat mensen tot bloei komen en omzien naar elkaar. Want dat is uiteindelijk wat een samenleving goed maakt: dat iedereen gezien wordt. Hier ligt ook een opdracht voor ons allemaal, een appèl aan alle burgers van Nederland: dat we een ander zien, een helpende hand bieden en een beetje inschikken voor elkaar. Dat kunnen we samenvatten in het mooiste woord dat er is: verantwoordelijkheid. Als we dat doen – bouwen aan een verantwoordelijke samenleving – wordt Nederland een nog mooier land.
