Henri Bontenbal: "Vrijheid is de mogelijkheid het goede te doen."

Beste vrienden, Op 9 november 1989 – vandaag precies 35 jaar geleden – viel de Berlijnse Muur. De beelden van deze euforische avond zijn bij velen in het geheugen gegrift. In de Muur die Duitsland zolang in tweeën had verdeeld, werd een bres geslagen.

De poorten gingen open, massa’s mensen gingen er doorheen. Twee gescheiden werelden werden weer met elkaar verbonden. De mensen uit Oost-Berlijn, die jarenlang onder het juk van de Sovjetdictatuur hadden geleefd, konden hun oren en ogen niet geloven. Ze konden vaak maar één woord uitbrengen: ‘Wahnsinn!’. De Val van de Muur luidde het einde in van de Koude Oorlog.

Op deze dag kreeg de geschiedenis van Europa een bijzondere wending. De Val van de Muur was de triomf van de democratie, en een triomf van een samenleving gebaseerd op deze ene belangrijke waarde: vrijheid. Want in Oost-Duitsland wisten ze wat de waarde van vrijheid was. Daar werd het ministerie voor Staatsveiligheid gevreesd. De Stasi wist alles over iedereen. Elke misstap werd geregistreerd. 250.000 Stasi-informanten waren uiteindelijk nodig om de DDR-bevolking in bedwang te houden. Een onwaarschijnlijk aantal. Je buurman of een familielid kon je verrader zijn. Wat een verstikkende samenleving was dat.

De Val van de Muur was daarom een overwinning voor de Europese samenlevingen die in vrijheid wilden leven. Maar wat hebben we met deze vrijheid gedaan? Zijn we zorgvuldig omgegaan met het geschenk van de vrijheid?

Beste vrienden, Ik ben bezorgd. En ik denk dat u dat ook bent. Bezorgd over ons land. Zeker na een week waarin Israëlische supporters in Amsterdam werden nagejaagd en bruut werden mishandeld door een groep jodenhaters. Nota bene op het moment dat de Kristallnacht werd herdacht, die gitzwarte nacht van 9 november 1938. De vraag waar we niet omheen kunnen, is: Hoe hebben we het kunnen laten gebeuren dat dit gif onze samenleving is binnengeslopen?

Als we ergens het woord crisis voor zouden moeten gebruiken, dan voor een falende integratie van sommige groepen Nederlanders. Ja, inderdaad, we kunnen hier spreken van een integratiecrisis. Hier worden rode lijnen overschreden die het samenleven zelf op het spel zetten. Van verantwoordelijke politici mag verwacht worden, dat ze geen olie op het vuur gooien en elkaar op X verwijten maken.

Juist op het moment dat we ons diep schamen voor wat er in onze straten is gebeurd, horen we op te staan, een weg vooruit te wijzen, en uit te spreken dat we de Joodse gemeenschap in Nederland niet in de kou laten staan. Ze mag rekenen op onze dagelijkse steun en bescherming.

Dit was ook de week waarin Trump de verkiezingen in de Verenigde Staten won. Als het ons iets duidelijk maakt, dan is het dat Europa op eigen benen moet leren staan. De Europese Gemeenschap moet en kan laten zien dat ze een eigen weg gaat, en een alternatief biedt voor de Amerikaanse democratie. Niet grofheid en lompheid mag in Europa de norm van politiek worden. De bereidheid tot luisteren en samenwerken maakt een politieke gemeenschap sterk.

De Val van de Muur bracht Europa het geschenk van de vrije samenleving. Zijn we zorgvuldig omgegaan met het geschenk van de vrijheid? Het antwoord is: nee. Dat heeft allereerst te maken met de manier waarop we inhoud aan deze vrijheid hebben gegeven. De Amerikaanse historicus Timothy Snyder publiceerde onlangs zijn nieuwste boek, ‘over vrijheid’. Hij schrijft daarin dat een negatief vrijheidsbegrip een samenleving op het verkeerde spoor zet.

Een negatief vrijheidsbegrip komt neer op: ‘ik mag doen wat ik wil, zolang ik de ander maar niet in zijn of haar vrijheid belemmer’. Dit is het vrijheidsbegrip van partijen als de VVD en de PVV. Dit liberale vrijheidsbegrip heeft veel kapot gemaakt. Het heeft een samenleving gecreëerd waarin burgers vooral consumenten werden; waarin mensen teveel voor zichzelf opkomen en te weinig voor een ander; een samenleving waarin vrijheid niet gepaard gaat met verantwoordelijkheid.

Vrijheid is veel meer dan het je ontdoen van belemmeringen. Vrijheid is de mogelijkheid om het goede te doen, om iets goeds tot stand te brengen in je leven. Voor jezelf, voor anderen, voor de wereld. Daarvoor zijn voorwaarden nodig die deze vrijheid mogelijk maken. De aanwezigheid van een sterke democratische rechtsstaat is zo’n voorwaarde. De mogelijkheid om goed onderwijs te volgen is een andere voorwaarde. Voldoende inkomen verkrijgen uit je werk om daarmee je gezin te onderhouden is even onmisbaar.

En natuurlijk zijn sterke gemeenschappen die je kunnen opvangen als het moeilijk is, onmisbaar. Deze voorwaarden realiseren: dat is een gezamenlijke opdracht van ons allemaal. Daarvoor is solidariteit nodig. Als we deze voorwaarden voor vrijheid ontberen, kunnen we ook geen verantwoordelijkheid nemen. Want alleen vrije mensen kunnen verantwoordelijkheid nemen.

Beste vrienden, De christendemocratie heeft altijd benadrukt dat vrijheid betekent: vrijheid om het goede te doen, vrijheid om verantwoordelijk te kunnen zijn. Deze vrijheid kan alleen behouden blijven als we haar combineren met verantwoordelijkheid. Vrijheid zonder verantwoordelijkheid leidt tot onverschilligheid, grofheid en egoïsme. Ja, een falend integratiebeleid is ook een gevolg van die onverschilligheid. Het is het gevolg van het niet willen investeren in een gemeenschappelijk verhaal, een gemeenschappelijke identiteit, een gemeenschappelijke moraal.

Juist nu heeft onze samenleving een regering nodig die dat inziet en vanuit die visie haar plannen maakt. Een regering die de voorwaarden schept zodat mensen vrij kunnen zijn. Een regering die een appèl durft te doen op mensen, op hun verantwoordelijkheid. Een regering die het gemeenschappelijke versterkt en het eigen initiatief van mensen aanmoedigt en ondersteunt. Een regering die oog heeft voor de meest kwetsbaren.

Een regering die het onderlinge vertrouwen in de samenleving sterker maakt en niet het wantrouwen onderling en tussen mensen voeding geeft. Een regering die ook zelf begint met vertrouwen in burgers en niet start met wantrouwen. Kortom, een regering en politici die mensen weer hoop geeft en burgers in staat stelt te leven in vrijheid. De verantwoordelijkheid en de wil om zo’n regering te willen zijn, dat missen we nu bij dit kabinet. Natuurlijk hebben we begrip voor de moeilijke situatie waarin het kabinet het land aantreft. De vraagstukken zijn groot en de financiële middelen zijn beperkt.

Maar het begint bij de wil om echt verantwoordelijkheid te nemen en daarvoor niet weg te lopen. Verantwoordelijkheidsbesef: dat mis ik bij dit kabinet en bij deze coalitie. De PVV maakt niet waar wat ze beloofd heeft. 2,5 miljoen kiezers rekenen op de beloften van de PVV, maar het enige dat ze krijgen, is een dagelijkse portie: grofheid, belediging en stoere taal om het amateurisme en het gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef te verbloemen. Mede mogelijk gemaakt door de VVD, die onverschillig toekijkt hoe de PVV van het landsbestuur een poppenkast maakt, maar intussen haar eigen idealen is kwijtgeraakt.

Het huidige kabinet is het tegenovergestelde van wat Nederland op dit moment nodig heeft. Nee, niet alle wensen van een partij kunnen worden gerealiseerd in een coalitie. Dat begrijpt het CDA heel goed. Maar de betonrot zit al vanaf het begin in deze coalitie. Dit kabinet en deze coalitie is vooral met zichzelf bezig; bezig met overleven. Het ontbreekt deze partijen aan de wil om verantwoordelijkheid te nemen, aan de ervaring om dat ook op een professionele manier te doen en aan de integriteit om geen beloftes te doen die je niet kunt waarmaken.

Bewindspersonen wegpesten via sociale media, coalitiepartners die elkaar via twitter en de media becommentariëren, politiek leiders die met elkaar afspraken maken en deze de volgende dag op televisie doodleuk relativeren, de minister van asiel en migratie die burgemeesters en bestuurders schoffeert. Gelukkig blijven onze burgemeesters en wethouders in Nederland hun verantwoordelijkheid nemen. Ik snap dat het soms frustrerend is, maar ik wil ze een groot compliment maken dat ze de publieke zaak in Nederland blijven dienen.

Beste vrienden, Nederland heeft behoefte aan een beter verhaal. Het kan echt anders. Nederland heeft een hoopvol verhaal nodig, waar we samen de schouders onder kunnen zetten. Een verhaal dat niet het slechtste, maar het beste uit onszelf haalt.

Ons verhaal is het verhaal van een verantwoordelijke samenleving. Dat is een samenleving waarin vrijheid geen onverschilligheid betekent, maar de vrijheid om iets positiefs voor elkaar te krijgen, de vrijheid om het goede te doen. Dat is een samenleving waarin we werken aan sterke gemeenschappen en niet alleen maar naar de samenleving kijken door de lens van het individu. Dat is een samenleving waarin de moraal boven de procedure gaat. En het is een samenleving waarin we verder kijken dan de korte termijn, waarin we denken vanuit duurzame waarden.

Ons land hunkert naar een samenleving waarin mensen omzien naar elkaar. Er staat veel op het spel. Cynische politiek kan ons neerslachtig maken. Maar juist daarom is een politiek van verantwoordelijkheid meer dan nodig. Het is de opdracht aan het CDA om dat alternatief te bieden. Ja, om het alternatief te zijn.

Ons verhaal over de verantwoordelijke samenleving maken we concreet: We helpen verenigingen door onnodige regels weg te halen en we strijden tegen de verhoging van de BTW op sport. We verbeteren de bestaanszekerheid door te werken aan meer vaste contracten voor werknemers. We maken kwetsbare wijken sterker door meer grip te krijgen op asiel- en arbeidsmigratie en brengen de asielketen op orde.

We bouwen aan een veilig Europa door te investeren in de Europese defensie-industrie en we blijven Oekraïne steunen. We maken de zorg beter door winstuitkeringen in de zorg te verbieden. We beschermen jongeren door online gokken en vapen aan banden te leggen. We gaan door met het terugbrengen van de overheidsregie in de volkshuisvesting, want betaalbaar wonen is een basisrecht. We investeren in de integratie van nieuwe Nederlanders. Niet op een onverschillige, laat-maarwaaien manier, maar op een manier die begint bij het serieus nemen van de verantwoordelijkheid van mensen.

We behouden de maatschappelijke diensttijd en zetten een streep door de langstudeerboete. We verbieden het op-de-pof-kopen en leren kinderen weer sparen. We geven jonge boeren toekomstperspectief door geld in het klimaatfonds voor hen vrij te maken. We werken aan groene industriepolitiek, in Nederland en Europa. We blijven ons inzetten voor een sterk Europa, zoals Ruud Lubbers dat ook al deed. Niet voor niets werd het Verdrag van Maastricht in 1991 in Limburg gesloten. 

We zetten ons in voor een goede samenwerking tussen de verschillende overheden en zorgen ervoor dat gemeenten fatsoenlijk gefinancierd worden. Kortom, we bouwen aan de verantwoordelijke samenleving. Ik ben blij dat dit verhaal van het CDA weer wordt herkend. En ik ben ongelooflijk dankbaar dat de energie weer terug is in onze partij. Dat is vandaag ook weer heel goed zichtbaar. Het bruist weer in het CDA. Ik ben trots op onze fractie en op de resultaten die we boeken. Nee, het CDA is geen kleine partij geworden. Het CDA is in bijna alle gemeenten en provincies volop aanwezig. Telkens weer ben ik onder de indruk van onze raadsleden, statenleden, wethouders, gedeputeerden, burgemeesters en commissarissen van de koning, senatoren, onze Eurocommissaris en onze Europarlementariërs.

Volgend jaar rond deze tijd staan we klaar met duizenden kandidaten om overal in Nederland, in alle gemeenten te laten zien dat het CDA klaar is voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2026.

Ik ben trots op alle CDA’ers die zich ook de afgelopen jaren toen het moeilijk was, zijn blijven inzetten voor een fatsoenlijk Nederland. Dank jullie wel!

Beste vrienden, Ik heb gesproken over vrijheid en verantwoordelijkheid. In een verantwoordelijke samenleving stellen we elkaar in staat om in vrijheid te leven. Onlangs verscheen de Nederlandse vertaling van de autobiografie van Aleksej Navalny. Geschreven uit een Russische cel. Navalny, die het opnam tegen het misdadige regime van Poetin en het uiteindelijk met de dood moest bekopen. Wie is er nu echt vrij, vroeg ik me af. Poetin, die niet uit vrijheid handelt, maar uit angst?

De autobiografie van Navalny is een indrukwekkend getuigenis van een man die uiteindelijk innerlijk vrij was. Eén van zijn laatste aantekeningen luidt als volgt, ik wil deze graag citeren: “Nu sta ik terecht in een besloten proces in een zwaarbeveiligde strafkolonie. In zekere zin is dit de nieuwe eerlijkheid. Ze zeggen nu openlijk: wij zijn bang voor jou. Wij zijn bang voor wat jij gaat zeggen. Wij zijn bang voor de waarheid. Dit is een belangrijke bekentenis. En voor ons allemaal is het ook in praktische zin van belang.

We moeten doen waar zij bang voor zijn: de waarheid vertellen, de waarheid verspreiden. Dat is het belangrijkste wapen tegen dit regime van leugenaars, dieven en hypocrieten. Iedereen beschikt over dit wapen. Maak er daarom gebruik van. Navalny stierf voor de vrijheid van zijn land; voor de vrijheid om in de waarheid te leven.

Wij ervaren gelukkig nog steeds het geschenk van de vrijheid. Het is echter een kwetsbare vrijheid; een vrijheid die elke dag verdedigd moet worden. In ons land, in Europa, in de wereld. Het is een vrijheid die mensen in staat stelt verantwoordelijkheid te nemen.

35 jaar geleden ontving Europa met de Val van de Muur het geschenk van de vrijheid. Aan ons de taak om deze vrijheid te koesteren, te beschermen en door te geven aan degenen die na ons komen. Het is tijd voor een politiek van de verantwoordelijke samenleving. Dank u wel.