Zomer CDV ‘Vermorzeld door macht’ verschenen

Het bureaucratische kwaad dat in de toeslagenaffaire sluipenderwijs mensenlevens heeft verwoest, is mede het gevolg van een overheid die door efficiënt te willen opereren op afstand van haar burgers is komen te staan. Bovendien werden kwade motieven bij de ander gelegd, wat blind maakte voor het bureaucratische kwaad in eigen geledingen. Om het enorme leed dat is aangedaan te herstellen, is het essentieel de gelijkwaardigheid van de ander te erkennen. ‘Het meest fundamentele onrecht is het wegnemen van de regie over het eigen leven’, aldus Laurentien van Oranje. 

Dat wordt gesteld in het CDV Zomernummer 2022 ‘Vermorzeld door macht’, dat vandaag is verschenen. Daarin wordt onderzocht hoe het zover heeft kunnen komen dat in de democratische rechtsstaat die Nederland is, de overheid haar eigen burgers heeft kunnen vermorzelen, niet incidenteel maar op structurele basis, onder andere in de toeslagenaffaire maar ook rond de gaswinning in Groningen. Het kwaad, door de overheid bedreven, is geen kwaad dat op klompen bruut komt aanstampen en door iedereen herkend wordt, maar kwaad dat subtiel op kousenvoeten is binnengeslopen, constateert Govert Buijs. Om zich tegen dit bureaucratische kwaad te wapenen, dienen overheden en organisaties te erkennen dat ook zij niet onfeilbaar zijn en moeten ze daarover het gesprek voortdurend aangaan. ‘Dat dingen misgaan is niet het probleem (...). Het probleem zit in de ontkenning daarvan, en in de pogingen om koste wat kost de schijn van het tegendeel op te houden’. Buijs pleit ervoor dat overheidsfunctionarissen niet alleen het morele gesprek blijven aangaan, maar zich ook via perspectiefwisselingen erin verplaatsen hoe het is om als burger aan een (digitaal) loket het overheidshandelen te ervaren.

Lees hier het artikel van Govert Buijs

Durven falen

Ook Willianne van Ginkel gaat in op het gevaar van de bureaucratie, dat door het gebruik van algoritmes alleen maar groter is geworden. Ambtenaren kunnen zich slechts een radertje in een groot systeem voelen, waardoor ze niet meer nadenken over de gevolgen van hun handelen. Om dit te voorkomen moeten ze zelfstandig blijven oordelen. ‘Oordeelsvorming in de bureaucratie (...) is van belang om te voorkomen dat gedachteloos kwaad een kans krijgt.’ In dit verband pleit José Sanders ervoor dat de overheid, wil ze werkelijk in contact met haar burgers komen te staan, ambtenaren de ruimte en het vertrouwen geeft om goed naar de verhalen van burgers te luisteren en dat ze daarbij ook fouten mogen maken. ‘Ik pleit voor een overheid die op persoonsniveau meer durft te falen’, stelt ze. Dit ‘dieper’ luisteren is eveneens hard nodig om het geschonden vertrouwen van burgers te herstellen, stelt Laurentien van Oranje. ‘Het leven van een mens is geen casus waarin problemen met vinkjes kunnen worden gecategoriseerd, laat staan dat ze daarmee worden opgelost.’ Om te midden van de toenemende digitalisering administratief rechtvaardig te handelen, pleit Arjan Widlak ervoor dat overheden of organisaties pas gegevens mogen afnemen als ze deze zelf ook bij fouten kunnen corrigeren. Dit vereist een standaard voor gegevensuitwisseling, zodat andere afnemers kunnen waarnemen dat er sprake is van correctie. 

In een interview stelt voormalig Kamervoorzitter Gerdi Verbeet dat politici en ambtenaren te veel in hun eigen bubbel zitten en zich onvoldoende kunnen verplaatsen in burgers in een andere situatie. Het is volgens haar goed dat pers en parlement de onvrede in de samenleving vertolken. Ze heeft ‘grote bewondering voor wat de pers allemaal boven tafel krijgt’. Wel stelt ze dat in aanloop naar de toeslagenaffaire niemand in de Tweede Kamer voor elkaar wilde onderdoen in verontwaardiging over de Bulgarenfraude wat mede tot de toeslagenaffaire heeft geleid. Bas Kortmann, voorzitter van het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) dat de aardbevingsschade in Groningen afhandelt, stelt dat deze afhandeling nog over te veel organisaties is gefragmenteerd. 

Rein Jan Hoekstra benadrukt in zijn bijdrage dat het verminderde vertrouwen van burgers in de rechtsstaat mede veroorzaakt is doordat wet- en regelgeving minder ten dienste van de burger en meer ten dienste van het bestuur is komen te staan. Ook zijn er steeds minder ambtenaren en parlementariërs in wetgeving geïnteresseerd en gespecialiseerd. ‘De erosie van de wet als baken van de rechtsstaat is een gevaarlijke ontwikkeling.’

Stikstofdossier

In het Actualiteitsdeel van CDV een interview met de fractievoorzitter van het CDA in Amsterdam, Diederik Boomsma. Deze vindt dat de samenleving steeds meer gekenmerkt wordt door ‘juridisering en technocratische depolitisering’, wat onder andere zichtbaar is in het stikstofdossier. ‘We zijn in een bestuurlijk-juridische fuik gezwommen met modellen die niets meer met de werkelijkheid te maken hebben. Ik ben zelf ecoloog en ik begrijp er al niets meer van, maar zie wel dat deze modellenwerkelijkheid desastreus uitpakt voor boeren en de woningbouw.’ Ook stelt hij dat veel partijen in het migratiedossier te gemakkelijk barmhartig willen zijn, maar de gevolgen daarvan bij anderen, vaak aan de onderkant van de samenleving, leggen. ‘Barmhartigheid claimen maar anderen de prijs laten betalen is geen echte barmhartigheid (...). En het is ook niet echt christelijk. Jezus prees de barmhartige Samaritaan niet omdat deze hele volksstammen Judea binnenloodste. Nee, hij prees de Samaritaan omdat deze met eigen middelen iemand te hulp schoot.’

Lees hier het interview met Diederik Boomsma

Oekraïne

Beatrice de Graaf reageert met een beschouwing over ‘macht en moraal in een bezeten wereld’ op de vorige CDV-uitgave over ‘De autocratische dreiging’. Moraal speelt in de buitenlandse politiek, ook nu rond de Russische inval in Oekraïne, wel degelijk een rol, maar ‘te hoogstaande claims over de eigen morele superioriteit keren als een boemerang terug’. Hoogstaande morele claims werken niet in de praktijk, die vooral om pragmatische afwegingen en stappen vraagt, aldus De Graaf. Maar deze handelingen dienen vervolgens wel strategisch, machtspolitiek én ethisch onderbouwd te zijn. 

Ook de debatrubriek ‘Dwars’ is aan de oorlog in Oekraïne gewijd en bediscussieert de vraag, of het geteisterde land versneld tot de EU moet kunnen toetreden. Ja, betoogt Wim van de Camp, Oekraïne mag nu geen bureaucratische drempels worden toegeworpen maar dient perspectief te krijgen op snelle toetreding. Nee, stelt Kamerlid Mustafa Amhaouch, de Kopenhagencriteria voor toetreding gelden onverminderd. Oekraïne en de EU zijn er nog lang niet klaar voor, maar er dient wel perspectief te worden geboden. Hun bijdragen zijn geschreven voordat de Europese Commissie, en in navolging daarvan Nederland, Oekraïne perspectief op een EU-lidmaatschap heeft geboden.

Verder reageert Henk Jan Ormel op de bijdrage van Eddy van Hijum in het vorige nummer over de dreigende federalisering van de EU, die Van Hijum als superstaat betitelde. Ormel ziet federalisering niet als dreiging maar als wenselijk en noodzakelijk perspectief. ‘Een federale Unie is juist het omgekeerde van een centraal bestuurde superstaat.’ Het CDA moet daarom steun geven aan een nieuw EU-verdrag, dat tot verdere federalisering leidt