In Memoriam: Klaas Tuinstra (1945-2022)

In het Friese Sint Annaparochie is op 2 februari Klaas Tuinstra op 76-jarige leeftijd overleden. Klaas was sinds de jaren negentig een gezaghebbend en invloedrijk adviseur van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA (WI) bij financieel- en sociaal-economische vraagstukken. Via de rapporten van het WI legde hij de basis voor de hervormingsagenda van de kabinetten-Balkenende. Tot op het laatst toonde hij zich zeer betrokken bij onze denktank.

Klaas was een eigenstandig, origineel denker. Hij verbond een krachtige, christendemocratische overtuiging met een vorm van Realpolitik. Ideeën en vergezichten moesten wel omgezet worden in werkbare beleidsvoorstellen, voor minder deed hij het niet.

Al op jonge leeftijd was hij actief als ARP-raadslid in Het Bildt en als Fries Statenlid. Van 1986 tot 1994 was hij lid van de Tweede Kamer. Hij genoot van het politieke spel en de knikkers. Maar het best was hij in zijn rol als adviseur op de achtergrond. Voor Kamerleden, beleidsmedewerkers en de medewerkers van het Wetenschappelijk Instituut was hij een onuitputtelijke bron van kennis. Wetteksten kende hij uit zijn hoofd en begrotingscijfers wist hij moeiteloos op te dreunen.

***

Met zijn creatieve beleidsvoorstellen heeft hij een stempel op het CDA en zelfs op de inrichting van de Nederlandse samenleving gedrukt. Zijn belangrijkste bijdragen zijn de bruteringsoperatie onder de Nederlandse woningcorporaties, het toeslagenstelsel en de zorgverzekeringswet. Anderen brachten de voorstellen in het parlement in, Klaas was de geestelijk vader.

De bruteringsoperatie van staatssecretaris Enneüs Heerma in 1995 betekende een keerpunt in de geschiedenis van de volkshuisvesting. Voortaan waren woningcorporaties in bestuurlijk en financieel opzicht zelfstandig en konden ambtenaren op het ministerie niet meer alles tot in detail voorschrijven aan woningcorporaties. De operatie zorgde ervoor dat er weer huizen konden worden gebouwd.

Eind jaren negentig was hij samen met zijn geestverwant en vriend Gerrit de Jong, toen Tweede Kamerlid, de bedenker van de lastenmaximering. Huishoudens zouden niet meer dan een bepaald percentage kwijt mogen zijn aan wonen, zorg en kinderen. De lastenmaximering was te bereiken met een systeem van gerichte heffingskortingen. Het werd een voorloper van het toeslagenstelsel, al was dat voor Klaas nooit het ideaal; dat was een kortingenstelsel.

Ook bij de totstandkoming van de nieuwe Zorgverzekeringswet, in 2006 ingevoerd door kabinet-Balkenende II, had Klaas een doorslaggevende rol. Het oude ziekenfondsstelsel kraakte in zijn voegen: de centrale aanbodsturing zorgde voor forse wachtlijsten en het zorgaanbod was onvoldoende op de vraag gericht. Samen met ons Wetenschappelijk Instituut werkte hij ideeën uit voor het nieuwe zorgstelsel, met een verfijnde verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid, zorgverzekeraars en zorgaanbieders en met keuzevrijheid voor burgers.

***

Klaas liet zich gelden als een klassiek christelijk-sociaal denker. IJkpunt voor hem was altijd het CDA-concept van gespreide verantwoordelijkheid. Hij verzette zich tegen de groeiende dominantie van de overheid in de samenleving. Politiek moest altijd beginnen bij het “particulier initiatief” en de verantwoordelijkheid van mensen en hun maatschappelijke verbanden zelf. De samenleving zag hij als een levend organisme: ieder had een rol en een taak en je moest wel duidelijk zijn over de verdeling van verantwoordelijkheden. Het was voor Klaas een vorm van menselijk waardigheid om subsidiair te denken.

De overheid was voor Klaas het schild voor de zwakkere medemens. Want de armen hebben eenvoudigweg op grond van hun mens-zijn een helper nodig en de zwakken een hand die hen steunt. Als de basis maar op orde was. Mensen in nood moeten kunnen terugvallen op die vaste grond, een minimum van bestaan. En pas dan kunnen ze zelf of samen met anderen hun leven weer op orde krijgen.

***

Bij zijn gesprekspartners veronderstelde hij veel kennis. Te veel kennis vaak. Maar hij werd niet moe om zijn ideeën toe te lichten, ideeën van anderen te bestrijden en zijn opvattingen over verantwoordelijkheidsverdelingen uit te leggen. Hij kon ook luisteren en zijn standpunten aanpassen als iets niet klopte. Ruiterlijk gaf hij dan zijn fouten toe. Het motiveerde hem alleen maar om nog weer extra werk te verrichten. Tot diep in de nacht kon hij doorwerken, met zijn ijzeren gestel en briljante inzichten. Voor jonge medewerkers was hij een onderwijzer in de ware zin van het woord.

Van het toekomstperspectief Zij aan zij, dat een aantal van zijn ideeën bevatte, had hij nog voor de verschijning een Excel-overzicht met de kosten en baten gemaakt. Triomfantelijk belde hij de auteur ruim na middernacht op om te melden dat er nog een paar miljard euro omgebogen moest worden, niet begrijpende dat Zij aan zij een vernieuwend toekomstperspectief met beleidsrichtingen moest zijn, geen verkiezingsprogramma met beleidsmaatregelen. De uitwerking kon hem dan ook niet snel genoeg gaan: “Je moet de boel opschudden.”

Niet zelden zocht hij de confrontatie. Als hem iets niet zinde, kwam zijn hoekige kant naar boven. Je moest wel met steekhoudende argumenten komen. Geen holle frasen alsjeblieft. Er waren collega-Kamerleden, ook van zijn eigen CDA, die ijlings een gangetje inschoten als Klaas naderde, bang als ze waren voor zo’n confrontatie. Hij was een strenge, scherpzinnige leermeester. Maar ook één die zich engageerde met een meer rechtvaardige samenleving, allergisch als hij was voor onrecht.

***

Het was een vreugde om met Klaas samen te werken. We zijn hem dankbaar voor alles wat hij ons heeft gegeven. Hij was een uniek man. We gaan hem zeer missen en wensen zijn vrouw, kinderen en vrienden veel sterkte toe bij het dragen van dit verlies.

Foto: Croes, Rob C. / Anefo