CDV herfstnummer Biopolitiek: de macht van Big Data
Verschijning CDV-herfstnummer Biopolitiek: de macht van Big Data
De Big Data-revolutie zal verregaande gevolgen hebben voor ons denken, werken en leven. Vooralsnog vallen voornamelijk juichverhalen over de mogelijkheden van Big Data te beluisteren. Toch staat er iets fundamenteels op het spel, namelijk het volwaardig mens-zijn, zo blijkt uit het nieuwe nummer van Christen Democratische Verkenningen. De mens wordt gedetermineerd tot profiles, ten koste van zijn vrijheid, creativiteit en mondigheid. Volgens Jacob Kohnstamm, voorzitter van het College bescherming persoonsgegevens (CBP), is een nieuw kritisch massabewustzijn nodig. ‘Hijs de stormbal: het spook van de digitale predestinatie moet worden gekeerd.’
Het fenomeen Big Data is populair. Er worden sinds enige tijd vele Big Data-conferenties georganiseerd. De analyse van Big Data brengt ontegenzeggelijk waardevermeerdering en biedt talrijke mogelijkheden: het openbaar bestuur kan er mee worden verbeterd, het reisgedrag kan beter in kaart worden gebracht, epidemieën zouden zelfs voorspeld kunnen worden. Maar wat voor gevolgen heeft het gebruik van Big Data voor het mens-zijn en voor het samenleven? En welke uitdagingen liggen er voor de politiek? Die vragen zijn nog weinig gethematiseerd, en al helemaal niet in de politiek.
Het herfstnummer van Christen Democratische Verkenningen (het kwartaalmagazine van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA), dat vandaag onder de titel van Biopolitiek: de macht van Big Data verschijnt, stelt trage vragen bij de dynamiek van een verregaande dataficatie. Hoe zorgen we ervoor dat de mens niet wordt gedetermineerd tot profiles, ten koste van zijn vrijheid, creativiteit en mondigheid? Hoe kunnen we de kansen van Big Data benutten en de bedreigingen ervan minimaliseren?
Jacob Kohnstamm vindt dat er een nieuwe strijd nodig is, vergelijkbaar met het gevecht tegen machtsmisbruik en machtsongelijkheid in de aanloop naar het kinderwetje van Van Houten uit 1874. Een aanscherping van de huidige wetgeving inzake de bescherming van de privacy en dataprotectie is volgens hem noodzakelijk, maar een aanpassing van de wetgeving alleen zal onvoldoende zijn om het tij te keren. ‘De inzet van Big Data kan leiden tot digitale predestinatie en op dat gevaar moeten we alert zijn. Het feit dat ik ben veroordeeld tot het zijn van mijn profiel – aangemaakt door derden, organisaties, overheid of private partijen, dat is om het even – terwijl ik de karakteristieken van dat profiel niet ken, er geen invloed op kan uitoefenen en niet weet wat de consequenties van de profilering zijn, is ernstig.’
Kohnstamm hoopt dat een nieuw kritisch massabewustzijn ontstaat over wat er mis is bij het gebruik van Big Data. We krijgen, zo voorziet hij, een nieuw gevecht tussen menselijkheid en het ethisch en juridisch verantwoorde gebruik van Big Data aan de ene kant, en het spook van de mogelijke ontmenselijking door het gebruik van Big Data aan de andere kant. ‘Deze strijd vraagt om de oprichting van kritische tegenmachten die staan voor de menselijke waardigheid, een nieuwe consumentenbond en een nieuwe vakbond bijvoorbeeld’, aldus de CBP-voorzitter.
***
De CDV-bundel valt in drie delen uiteen. In het eerste deel staan ‘de gevolgen voor politiek en samenleving’ van Big Data centraal. Wie de vruchten van Big Data wil plukken zal oog moeten hebben voor de manier waarop een datagestuurde infrastructuur onze kijk op de wereld en medemensen verandert. Freek Bomhof, TNO-programmamanager van het Big Data-onderzoek, legt uit wat Big Data precies is, wat de mogelijkheden zijn en welke politieke vragen rijzen. Hoogleraar History of International Relations & Global Governance Beatrice de Graaf plaatst de herkenning en registratie van mensen in historisch perspectief. Meer kennis en transparantie leveren niet altijd meer wijsheid op, maar kunnen ook pijn opleveren, zo betoogt bestuursadviseur Erna Scholtes. En theoloog Frank Bosman laat in een cultuurtheologische reflectie zien hoe de individuele vrijheid door Big Data onder druk komt te staan.
Het tweede deel heet ‘Ethische dilemma’s rond het gebruik van Big Data’. Nu de informatietechnologie steeds intiemer wordt, schrijft Rinie van Est, onderzoeker bij het Rathenau Instituut, neemt de technische, politieke, economische en sociale strijd die zich op de mens richt, steeds heftiger vormen aan. Onderzoeker en universitair docent Esther Keymolen stelt dat het vertrouwen in de waarde van data kan worden geschonden doordat de techniek zich aan het oog onttrekt, de autonomie van burgers en klanten in het geding komt, en machtsongelijkheid in de hand wordt gewerkt. Advocaat en onderzoeker Marianne Hirsch Ballin gaat in op de dilemma’s die gegeven zijn met de inzet van Big Data in de strijd tegen terrorisme.
Het derde deel, ‘Naar een nieuwe balans’, verkent nieuwe wegen met behoud van vaste waarden. Henk Griffioen, wetenschappelijk medewerker bij de WRR, duidt de veranderende rol van de overheid. Wetenschappelijk onderzoeker Bart van der Sloot betoogt dat privacy zou moeten worden geherformuleerd als maatschappelijke waarde. Tegenwoordig wordt privacy vooral opgevat als individueel recht. Deze benadering is echter niet langer houdbaar in Big Data-processen, die niet op specifieke individuen zijn gericht, maar potentieel eenieder betreffen, aldus Van der Sloot. Peter Cuyvers, directeur van een consultancybureau, stelt dat Big Data veel kansen biedt om het eigenaarschap en de zeggenschap van burgers beter vorm te geven. Josien Pieterse en Mieke van Heesewijk, oprichters van Netwerk Democratie, laten zien hoe de informatietechnologie een positieve uitwerking kan hebben op de betrokkenheid van burgers bij democratische besluitvorming.
Pieter Jan Dijkman, Valerie Frissen & Jan Prij (red.), Biopolitiek: de macht van Big Data, Christen Democratische Verkenningen, herfst 2014, Amsterdam: Uitgeverij Boom, pp. 160.
Inhoudsopgave
Verschijning CDV-herfstnummer Biopolitiek: de macht van Big Data
De Big Data-revolutie zal verregaande gevolgen hebben voor ons denken, werken en leven. Vooralsnog vallen voornamelijk juichverhalen over de mogelijkheden van Big Data te beluisteren. Toch staat er iets fundamenteels op het spel, namelijk het volwaardig mens-zijn, zo blijkt uit het nieuwe nummer van Christen Democratische Verkenningen. De mens wordt gedetermineerd tot profiles, ten koste van zijn vrijheid, creativiteit en mondigheid. Volgens Jacob Kohnstamm, voorzitter van het College bescherming persoonsgegevens (CBP), is een nieuw kritisch massabewustzijn nodig. ‘Hijs de stormbal: het spook van de digitale predestinatie moet worden gekeerd.’
Het fenomeen Big Data is populair. Er worden sinds enige tijd vele Big Data-conferenties georganiseerd. De analyse van Big Data brengt ontegenzeggelijk waardevermeerdering en biedt talrijke mogelijkheden: het openbaar bestuur kan er mee worden verbeterd, het reisgedrag kan beter in kaart worden gebracht, epidemieën zouden zelfs voorspeld kunnen worden. Maar wat voor gevolgen heeft het gebruik van Big Data voor het mens-zijn en voor het samenleven? En welke uitdagingen liggen er voor de politiek? Die vragen zijn nog weinig gethematiseerd, en al helemaal niet in de politiek.
Het herfstnummer van Christen Democratische Verkenningen (het kwartaalmagazine van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA), dat vandaag onder de titel van Biopolitiek: de macht van Big Data verschijnt, stelt trage vragen bij de dynamiek van een verregaande dataficatie. Hoe zorgen we ervoor dat de mens niet wordt gedetermineerd tot profiles, ten koste van zijn vrijheid, creativiteit en mondigheid? Hoe kunnen we de kansen van Big Data benutten en de bedreigingen ervan minimaliseren?
Jacob Kohnstamm vindt dat er een nieuwe strijd nodig is, vergelijkbaar met het gevecht tegen machtsmisbruik en machtsongelijkheid in de aanloop naar het kinderwetje van Van Houten uit 1874. Een aanscherping van de huidige wetgeving inzake de bescherming van de privacy en dataprotectie is volgens hem noodzakelijk, maar een aanpassing van de wetgeving alleen zal onvoldoende zijn om het tij te keren. ‘De inzet van Big Data kan leiden tot digitale predestinatie en op dat gevaar moeten we alert zijn. Het feit dat ik ben veroordeeld tot het zijn van mijn profiel – aangemaakt door derden, organisaties, overheid of private partijen, dat is om het even – terwijl ik de karakteristieken van dat profiel niet ken, er geen invloed op kan uitoefenen en niet weet wat de consequenties van de profilering zijn, is ernstig.’
Kohnstamm hoopt dat een nieuw kritisch massabewustzijn ontstaat over wat er mis is bij het gebruik van Big Data. We krijgen, zo voorziet hij, een nieuw gevecht tussen menselijkheid en het ethisch en juridisch verantwoorde gebruik van Big Data aan de ene kant, en het spook van de mogelijke ontmenselijking door het gebruik van Big Data aan de andere kant. ‘Deze strijd vraagt om de oprichting van kritische tegenmachten die staan voor de menselijke waardigheid, een nieuwe consumentenbond en een nieuwe vakbond bijvoorbeeld’, aldus de CBP-voorzitter.
***
De CDV-bundel valt in drie delen uiteen. In het eerste deel staan ‘de gevolgen voor politiek en samenleving’ van Big Data centraal. Wie de vruchten van Big Data wil plukken zal oog moeten hebben voor de manier waarop een datagestuurde infrastructuur onze kijk op de wereld en medemensen verandert. Freek Bomhof, TNO-programmamanager van het Big Data-onderzoek, legt uit wat Big Data precies is, wat de mogelijkheden zijn en welke politieke vragen rijzen. Hoogleraar History of International Relations & Global Governance Beatrice de Graaf plaatst de herkenning en registratie van mensen in historisch perspectief. Meer kennis en transparantie leveren niet altijd meer wijsheid op, maar kunnen ook pijn opleveren, zo betoogt bestuursadviseur Erna Scholtes. En theoloog Frank Bosman laat in een cultuurtheologische reflectie zien hoe de individuele vrijheid door Big Data onder druk komt te staan.
Het tweede deel heet ‘Ethische dilemma’s rond het gebruik van Big Data’. Nu de informatietechnologie steeds intiemer wordt, schrijft Rinie van Est, onderzoeker bij het Rathenau Instituut, neemt de technische, politieke, economische en sociale strijd die zich op de mens richt, steeds heftiger vormen aan. Onderzoeker en universitair docent Esther Keymolen stelt dat het vertrouwen in de waarde van data kan worden geschonden doordat de techniek zich aan het oog onttrekt, de autonomie van burgers en klanten in het geding komt, en machtsongelijkheid in de hand wordt gewerkt. Advocaat en onderzoeker Marianne Hirsch Ballin gaat in op de dilemma’s die gegeven zijn met de inzet van Big Data in de strijd tegen terrorisme.
Het derde deel, ‘Naar een nieuwe balans’, verkent nieuwe wegen met behoud van vaste waarden. Henk Griffioen, wetenschappelijk medewerker bij de WRR, duidt de veranderende rol van de overheid. Wetenschappelijk onderzoeker Bart van der Sloot betoogt dat privacy zou moeten worden geherformuleerd als maatschappelijke waarde. Tegenwoordig wordt privacy vooral opgevat als individueel recht. Deze benadering is echter niet langer houdbaar in Big Data-processen, die niet op specifieke individuen zijn gericht, maar potentieel eenieder betreffen, aldus Van der Sloot. Peter Cuyvers, directeur van een consultancybureau, stelt dat Big Data veel kansen biedt om het eigenaarschap en de zeggenschap van burgers beter vorm te geven. Josien Pieterse en Mieke van Heesewijk, oprichters van Netwerk Democratie, laten zien hoe de informatietechnologie een positieve uitwerking kan hebben op de betrokkenheid van burgers bij democratische besluitvorming.
Pieter Jan Dijkman, Valerie Frissen & Jan Prij (red.), Biopolitiek: de macht van Big Data, Christen Democratische Verkenningen, herfst 2014, Amsterdam: Uitgeverij Boom, pp. 160.
Inhoudsopgave