WI: “De overheid moet veel vaker nee zeggen”

Dat staat in het vandaag gepresenteerde WI-rapport “De ontregelde samenleving”. Het rapport gaat over ontbureaucratisering en de rol van de overheid hierin. 

De samenleving raakt ontregeld door een overmaat aan bureaucratie, als gevolg van verkokering en regelzucht. In een complexe samenleving kan de overheid steeds minder taken adequaat uitvoeren. De overheid is echter gulzig, en heeft de neiging om zoveel mogelijk in regels te willen vastleggen, daartoe aangespoord door burgers die verwachten dat de overheid alle risico’s uitbant. Incidenten krijgen daardoor veel aandacht in de media.

Minister Piet Hein Donner (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) heeft het eerste exemplaar van het nieuwe rapport over ontbureaucratisering in ontvangst genomen. In café Dudok overhandigde Hein van Oorschot, voorzitter van de klankbordgroep, het rapport aan de minister en aan Jan ten Hoopen, voorzitter van Actal.

In het rapport wordt uitgebreid ingegaan op de sociaal-culturele omstandigheden die bureaucratie in de hand werken. Ook krijgt de wisselwerking tussen burger, politiek en media aandacht. Vanuit een christendemocratisch mens- en maatschappijbeeld worden oplossingen aangedragen, resulterend in aanbevelingen in het laatste hoofdstuk.

Het verminderen van bureaucratie is een taai proces. Om de samenleving te ontregelen is het essentieel om de idee los te laten dat de samenleving maakbaar is. Te veel wordt uitgegaan van het idee dat de samenleving door regels en wetten is te sturen. We zullen moeten accepteren dat er zaken fout gaan. Ontbureaucratisering vraagt om vertrouwen in mensen. En ook moet de overheid zaken niet ingewikkelder maken dan nodig en regels minder centraal stellen.

Download hier het rapport.

Enkele aanbevelingen uit het rapport zijn:

• Durf nee te zeggen
Zeg vaker ‘nee’. De overheid moet veel vaker nee zeggen. Dat gaat in tegen de verwachtingen die vaak leven bij burgers. Toch is het wenselijk dat de politieke boodschap veel vaker luidt: ‘wij doen hier niets aan, het is aan u zelf’ of ‘het is inherent aan hoe we het geregeld hebben met elkaar’. De overheid moet niet alles meer willen.

• Minder verandermomenten
Verander nog maar een keer per jaar de wetgeving. Breng als eerste stap het aantal vaste verandermomenten voor ministeriële regelingen terug van de huidige vier tot twee per jaar, 1 januari en 1 juli, gelijk aan de vaste verandermomenten van wetten en Algemene maatregelen van Bestuur. Als tweede stap kan het aantal verandermomenten worden teruggebracht tot een keer per kalenderjaar. Dit dwingt om goed vooruit te denken, maar vergroot de duidelijkheid voor diegenen die met de verandering te maken hebben.

• Laat de Raad van State vooraf adviseren over bureaucratie
Het is aanbevelingswaardig om de Raad van State haar advies en het oorspronkelijke wetsvoorstel openbaar te laten maken voordat het kabinet reageert. Dit verhoogt de transparantie en dwingt een ministerie om daadwerkelijk een afweging te maken wat zij met de opmerkingen van het adviescollege doet.

• Gebruik één overheidsadressenbestand
Laat alle overheidsinstellingen werken met één adressensysteem. Alle verschillende systemen werken maar verwarrend. Door alleen nog de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA) te gebruiken, wordt een hoop meer duidelijkheid geschapen. Spookburgers kunnen zo gevangen worden.

• Geeft sommige wetgeving een horizon
Werk bij maatschappelijke problemen die zich tijdelijk voordoen of omgeven zijn met veel onzekerheid met een ‘sunset-clausule’ in de wet. Dat betekent dat de wetgeving na verloop van tijd, bij het bereiken van de horizon, ophoudt te bestaan. Horizonwetgeving draagt bij aan het vergroten van de kwaliteit van (de evaluatie van) wet- en regelgeving. De wetgever moet namelijk bij voorbaat goed nadenken over hoe de wet geëvalueerd kan worden en wanneer. Als de wet niet aan zijn doel beantwoordt, vervalt de wet. De motivering van de evaluatietermijn dient in de Memorie van Toelichting vermeld te worden.

• Treedt burgers met vertrouwen tegemoet.
• Accepteren dat er zaken fout gaan.
• Hanteer een afkoelingsperiode na een incident
• Vervang verticale verantwoording door horizontale verantwoording.
• Wees terughoudend met monitoring.
• Stel regelvrije zone’s in met omgekeerde bewijslast.
• Behandel vrijwilligersorganisaties als groepen burgers in plaats van als bedrijven.
• Maak zo mogelijk per probleem één bestuurslaag verantwoordelijk en ken die doorzettingsmacht toe.
• Laat decentralisatie van taken van het Rijk naar lagere overheden gepaard gaan met overdracht van bevoegdheden en afslanking van het aantal ambtenaren op Rijksniveau.
• Vermijd uitzonderingen en accepteer meer ongelijkheid.
• Gebruik in de wet vaker open normen.
• Zet vergunningen zo mogelijk om in algemene regels met zo nodig een strafbepaling.
• Houd toezicht op basis van risicoanalyse
• Maak een inspectie verantwoordelijk voor toezicht op grote risico’s bij BRZO-ondernemingen.
• Check stelselmatig de kwaliteit van wetgeving.
• Bestrijd overmatige bureaucratie met eenvoud en vertrouwen.

U kunt het rapport bestellen tegen betaling van 12,50 euro door een mail te sturen naar [email protected] waarin u uw adresgegevens en de naam van het rapport vermeldt.

Welkom door Raymond Gradus (directeur WI)

Toelichting op het rapport door Hein van Oorschot (voorzitter klankbordgroep)

Speech Piet Hein Donner (minister BZK)

Reactie Jan ten Hoopen (voorzitter Actal)