AD: Minister Van Gennip: ‘Als je als vrouw last hebt van de kalender aan de muur, moet je er iets van kunnen zeggen’

AD: 17 februari 2022

Karien van Gennip wil de uitbarsting van MeToo-zaken aangrijpen om de werkvloer eindelijk veilig én toegankelijk te maken voor iedereen. De nieuwe minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gunt iedereen een baas als Jan Peter Balkenende.

Toen ze een jaar of zeven was kwam meneer pastoor de klas in met de vraag wie er misdienaar wilde worden. Karien van Gennip stak haar arm de lucht in. De pastoor keek de klas rond, noteerde ‘Mark, Frank, André’ en klapte zijn notitieboekje weer dicht. ,,En ik zat maar achterin de klas te zwaaien”, zegt Van Gennip. ,,De juf legde uit dat alleen jongens misdienaar kunnen worden.”

Het was voor haar ouders reden om met kerst een traditie in het leven te roepen: dan aten Van Gennip en haar zusjes beschuit met roze muisjes. ,,Want Jezus had ook een meisje kunnen zijn en mijn ouders wilden dat niets ons in de weg zou staan.”

Van Gennip ging technische natuurkunde studeren, in haar jaar zat ‘een handvol’ andere meisjes tussen een paar honderd jongens. Nu is de CDA’er de eerste vrouwelijke minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en zegt ze dat het moment in die klas wel tekenend is. ,,Ik weet wat het is als je iets wil bereiken, maar de uitnodiging zich niet naar jou uitstrekt.”

In de eerste weken van uw ministerschap regende het MeToo-zaken en meldingen van grensoverschrijdend gedrag. Het kabinet benoemde Mariëtte Hamer als regeringscommissaris voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. Waarom?
,,We hebben momentum. Eerder was het een paar jaar bespreekbaar, maar dan zakte het weer terug. Dat is namelijk precies wat we niet willen: dat het weer wegebt. We moeten het structureel aanpakken, niet één incident.”

Mensen denken ook: het is doorgeslagen. Wat mag nog wel?
,,Als je als vrouw last hebt van de kalender aan de muur, moet je er iets van kunnen zeggen. De meeste mensen zijn goed, die nemen zo’n opmerking tot zich. Kijk, als iemand zegt wat heb jij een leuk jasje aan, dan is daar niks mis mee. Maar als jij net een superinhoudelijke presentatie hebt gegeven over hoe het met de koopkracht zit en het eerste wat iemand zegt is: nou, mooie schoenen. Hallo!”

Heeft u dat zelf meegemaakt?
,,Ja.”

Het gaat om gedrag dat iedereen ziet gebeuren, maar niemand zegt er iets van. Dat moet veranderen

Hamer moet een cultuurverandering teweeg brengen. Maar cultuur is weerbarstig. Redt zij dat in de drie jaar dat haar benoeming duurt?
,,Ik denk dat we over drie jaar echt op een ander punt staan dan vandaag. Als we dit momentum goed benutten, dan is drie jaar misschien wel te lang. Het gaat om gedrag dat iedereen ziet gebeuren, maar niemand zegt er iets van. Dat moet veranderen. Als iemand zegt: ik vond die grap niet leuk, dan moet de leider daar vóór gaan staan. Zodat die uitwassen incidenten worden.”

John de Mol zei na het schandaal rond The Voice of Holland: We hadden een protocol, er was een loket.
,,Ik heb gelijk gezegd: als je als leidinggevende nooit een incident gemeld krijgt, dan weet je dat er iets niet klopt.”

Zijn vrouwen veiliger als er meer vrouwen aan de top staan?
,,Dat hoop je wel, maar dat weet je niet.”

Als al zo lang duidelijk is dat diverse teams beter presteren, waarom zijn er dan niet meer vrouwen aan de top?
,,Een mannelijke leidinggevende ziet een vijf jaar jongere versie van zichzelf vaak als meest geschikte kandidaat. Ook ik kies sneller een extraverte vrouw met jonge kinderen en een technische achtergrond dan een stille jurist. Ik kom daarvoor uit. Want je moet je bewust zijn van je eigen onbewuste vooroordelen.”

Een mannelijke leidingge­ven­de ziet een vijf jaar jongere versie van zichzelf vaak als meest geschikte kandidaat

U maakte carrière in de tijd dat u vaak de enige vrouw in de boardroom was. Bent u one of the guys geworden?
,,In het begin zeker! Ging ik zwarte pakken dragen, meedoen. Maar one of the guys zijn kost energie. Ik dacht altijd: je werkt net zo hard en komt even ver. Maar als je als enige vrouw binnenkomt, is het eerste dat mensen zien dat je vrouw bent. Sommige bazen vinden dat mooi, zetten je naast zich aan tafel. Anderen zetten je aan het eind van de tafel bij de koffiepot.”

Is u wel eens om koffie gevraagd?
,,Oh ja! En ik heb ook wel eens meegemaakt dat een man té dichtbij kwam zitten. Toen ik een senior positie had, heb ik er een punt van gemaakt om altijd zelf de koffie te schenken. Om anderen niet in verlegenheid te brengen. Ik wéét hoe moeilijk het is om aan die tafel terecht te komen. Toen ik dertig jaar geleden begon, waren er nauwelijks vrouwen in de top, laat staan mensen met een biculturele achtergrond.”

Voor vrouwen is er een quotum gekomen…
,,Culturele achtergrond is wat moeilijker te meten, net als seksuele geaardheid. Maar ik denk wel dat er een opgave ligt voor werkgevers om daar naar te kijken. Je kijkt anders naar je klantenbestand, je kiezers, je patiënten in je ziekenhuis als teams breder kijken naar de maatschappij. En laten we even eerlijk zijn: er is in Nederland arbeidsmarktdiscriminatie. Als jij een niet-Nederlandse achternaam hebt of een pasfoto met kleur, dan is het gewoon moeilijker om een stage, een huis en een baan te vinden. En iedereen die je met zo’n achtergrond spreekt heeft dit een keer meegemaakt. Daarom komen we dit voorjaar met een plan van aanpak voor arbeidsdiscriminatie. Geen enkele werkgever kan het zich veroorloven om een deel van de arbeidsmarkt buiten beschouwing te laten.”

U was hiervoor bestuursvoorzitter bij zorgverzekeraar VGZ. Hoe ging u daar zelf mee om?
,,Ik heb een headhunter wel eens twee keer terug moeten sturen omdat hij niet met een biculturele kandidaat kwam, terwijl ik daar specifiek om had gevraagd. Die kwam met allemaal hele talentvolle jonge vrouwen. Daar had ik er net een hoop van benoemd, ook fijn, maar ik wilde écht een biculturele kandidaat. Want als je zo’n kandidaat als directeur benoemt dan weet je dat er bij een volgende zoektocht anders wordt gekeken, meer naar biculturele kandidaten.”

De Arbeidsinspectie moet ook seksuele intimidatie tegengaan, de wet verplicht bedrijven om daar beleid voor te hebben. Maar er verschijnt nooit eens een persbericht met de mededeling dat een bedrijf daarvoor op de vingers is getikt.
,,Het moeilijke is: er kan beleid opgeschreven zijn, maar wordt het ook uitgevoerd? Dan moet je steekproeven doen. Daar hoort soms ook bij dat je wat minder laissez-faire bent.”

In gewone mensentaal betekent dat…
,,Normeren. Dat je zegt wat er wel goed is en wat er niet kan. Een groot deel van bedrijven die doet wat niet kan, doet dat onbewust. En een kleine groep doet het bewust en daarop moet je handhaven.”

Als staatssecretaris in kabinet Balkenende II en III ging u als eerste bewindspersoon met zwangerschapsverlof - tot twee keer toe.
,,Balkenende had daar over nagedacht. Je bent begin 30, als ik jou niet vraag, wat wordt het dan met de emancipatie in Nederland? Zo’n baas heb je nodig.”

U bent teruggekeerd in de politiek. Vrouwen die hun nek uitsteken in Den Haag hebben het zwaar, tot bedreigingen aan toe. Waar bent u aan begonnen?
,,Dat vroeg een gedeelte van mijn omgeving zich natuurlijk ook af…”

U zat zo comfortabel…
,,Ik had leuke baan, leuk team. Maar ik heb het de laatste jaren heel veel gehad over polarisatie en kansenongelijkheid. Hoe zorg ik dat iemand met een andere achternaam dezelfde kansen heeft als mijn witte dochters? Hoe zorg ik dat die flexwerker zonder contract toch goed aan het werk kan? Als iemand jou de kans geeft om je steentje bij te dragen, om dat te veranderen. Dan is het heel moeilijk om nee te zeggen. Ja, daar hangt een prijskaartje aan. Ik hoop dat het te doen is.”

Op haar cv kan Van Gennip overigens alsnog vermelden dat ze misdienaar is geweest. Dankzij een nieuwe pastor waren zij en haar vriendinnetje de eerste misdienettes in de kerk - al liepen er in het begin wel mensen weg uit de mis. Toen ze stopte waren er meer meisjes dan jongens misdienaar en vertrouwde de pastoor haar toe dat meisjes eigenlijk veel beter waren als misdienaar. ,,Meisjes zijn veel dienstbaarder, zei hij.” Van Gennip slaat de hand tegen haar voorhoofd. ,,Dát! Tsss.”