Bijna zeven maanden na de Tweede Kamerverkiezingen is het nieuwe kabinet eindelijk beëdigd op 2 juli. De dag erna ging de Tweede Kamer in debat met de nieuwe premier over de regerkingsverklaring. Fractievoorzitter Henri Bontenbal pleitte daarbij voor "een agenda voor een verantwoordelijke samenleving. Precies dat ontbreekt in het hoofdlijnenakkoord." Lees zijn hele debatinbreng hieronder.
Voorzitter, Gisteren is het nieuwe kabinet beëdigd. De taak die de bewindspersonen wacht, is geen makkelijke taak. Het CDA wenst alle bewindspersonen wijsheid en kracht toe om deze taak zo goed mogelijk te vervullen. In het bijzonder wens ik de minister-president wijsheid en kracht toe. De publieke zaak dienen door dit ambt op je te nemen, getuigt van moed en dienstbaarheid aan het algemeen belang. Het CDA wenst hem daarbij alle goeds.
Voorzitter, Ook voor de CDA-fractie breekt er een nieuwe tijd aan. Een tijd in de oppositie. Oppositie voeren voor een fatsoenlijk Nederland. Wij zullen deze oppositierol vanuit een groot verantwoordelijkheidsbesef invullen, met veel energie, met onze eigen hoopvolle agenda en met respect voor anderen. Dat doen we op drie manieren: door te controleren, te normeren en te agenderen.
Voorzitter, Wij zullen dit kabinet houden aan haar beloftes. Het hoofdlijnenakkoord bevat een groot aantal beloftes om de problemen in Nederland aan te pakken. De koopkracht neemt toe en mensen merken dit direct in de portemonnee. De asielinstroom neemt af, omdat op de eerste dag al instroombeperkende maatregelen worden genomen. De overheid wordt kleiner en goedkoper, maar er zal desondanks nieuw beleid gemaakt en uitgevoerd worden. Energie wordt goedkoper, een aantal klimaatregelen wordt geschrapt, maar toch gaan we de klimaatdoelen halen. Jaarlijks worden 100.000 woningen erbij gebouwd, ook als er weerstand is bij sommige omwonenden. De agrarische sector krijgt meer ademruimte, maar de stikstofdoelen blijven staan en het Transitiefonds van 25 miljard wordt geschrapt. De toegang tot de zorg zal worden verbeterd, ook al zullen de zorgkosten niet alsmaar kunnen blijven stijgen. Het kabinet gaat naar Europa toe om verandering van beleid af te dwingen op het gebied van landbouw en migratie, en toch zal er ook minder geld worden afgedragen aan de Europese begroting. Het kabinet investeert in de bereikbaarheid van de regio, zoals de aanleg van de Lelylijn. Het geld voor deze investeringen moet nog worden gezocht.
Kortom, het kabinet doet stevige en grote beloftes. Beloftes op basis waarvan groepen kiezers hun stem hebben uitgebracht in de veronderstelling dat deze beloftes ook snel waargemaakt gaan worden. Het zijn de beloftes van dit kabinet en het is ook aan u om ze waar te maken. Afspraak is afspraak.
Het CDA zal het kabinet beoordelen op haar eigen beloftes en spiegelen aan onze agenda voor een fatsoenlijk Nederland. In dat kader vraag ik het kabinet of zij inzichtelijk kan maken aan de Kamer met welke financiële cijfers, inclusief verwachte tegenvallers en meevallers, het kabinet gisteren van start is gegaan? Wil het kabinet voorafgaand aan de beantwoording in de eerste termijn door het kabinet morgen dit aan de Kamer toezenden?
Voorzitter, Wij beschouwen het ook als onze taak om te normeren. Het CDA maakt zich zorgen over de verruwing in de politiek en het populisme dat opgang maakt. In onrustige tijden zoals de onze, kunnen politici zowel aan de hoop als aan de angst van mensen appelleren. Het populisme grijpt aan bij de angst van mensen.
De Italiaanse schrijver Scurati geeft een aantal kenmerken van het populisme. De populist zegt: ‘ik ben het volk’. En het volk is één geheel, één massa. De veelkleurigheid die de samenleving is, wordt afgewezen. Als je niet doet wat het volk wil, ben je tegen het volk en tegen de leider van dat volk. De populist verpakt zijn boodschap in korte zinnen. Zinnen als oneliners, die makkelijk herhaald kunnen worden. Zinnen die de complexiteit van problemen plat slaan. De populist minacht het parlement. Want het parlement is soms traag, het parlement kiest voor het compromis, het parlement weerspiegelt de veelkleurigheid in de samenleving. De populist zegt nooit ‘sorry’ voor extreme uitspraken, voor voortdurende beledigingen van politieke tegenstanders, voor hondenfluitjes naar de achterban.
Voorzitter, In een tijd waarin waakzaamheid is geboden, komt het aan op mensen die niet zwijgen. Het CDA heeft zich verbaasd over het stilzwijgen van de partijleiders van VVD, NSC en BBB over de populistische uitlatingen die de nieuwe bewindspersonen van de PVV in het verleden gedaan hebben. Partijen die zich in het verleden duidelijk uitspraken over de democratische rechtsstaat, hullen zich nu in stilzwijgen. In de gemeenschappelijke basislijn die de vier coalitiepartijen zijn overeengekomen, staat dat bewindspersonen moeten voldoen aan ‘hoge integriteitsnormen’. Zij hebben een ‘voorbeeldfunctie’, ‘zien het belang van democratische waarden’ en vervullen ‘gewetensvol’ hun ambt. Is aan deze voorwaarden voldaan, vraag ik de minister-president en de vier fractievoorzitters van PVV, NSC, VVD en BBB? Kan van alle bewindspersonen gezegd worden dat zij voldoende democratisch ethos in hun rugtas meenemen?
De uitspraken die sommige bewindspersonen in het verleden gedaan hebben, laten dat niet zien. Het gaat dan niet alleen om het gebruik van het woord ‘omvolking’, maar om de hele gedachtewereld – de troebele visvijver – waaruit dit woord voortkomt en waaruit een aantal nieuwe bewindspersonen put. Het is volstrekt ontoereikend als een bewindspersoon zegt dat ze het woord als minister niet meer zal gebruiken. Deze minister zegt dat ze zich zal houden aan de wetten en regels van dit land. Natuurlijk houdt een bewindspersoon zich aan de wet. Het cruciale punt is natuurlijk dat een minister de wetten en de regels maakt! Daarom is het zo belangrijk dat een bewindspersoon democratische waarden in zich draagt.
Met de keuze voor deze bewindspersonen en de acceptatie daarvan door de overige coalitiepartijen, is de geloofwaardigheid van het nieuwe kabinet nu al beschadigd nog voordat het kabinet begonnen is. Het verleden telt. Wat in het verleden is gezegd, telt. Dat maak je niet ongedaan met een beroep op de toekomst. Ik vraag de minister-president dan ook: hoe gaat de minister-president zijn bewindspersonenploeg normeren? Hoe gaat hij zijn bewindspersonen aanspreken en corrigeren op gedrag en uitlatingen die niet passen bij de democratische waarden die hooggehouden moeten worden? Het CDA verwacht van de minister-president dat hij morgen in dit debat de norm voor dit kabinet helder neerlegt.
Voorzitter, Het CDA zal oppositie voeren vanuit eigen kracht, eigen waarden en eigen plannen voor Nederland. Met een hoopvolle agenda voor Nederland. Het individualisme verbrokkelt de samenleving en eenzaamheid is de ziekte van deze tijd. Wat nodig is, is een agenda voor een verantwoordelijke samenleving. Precies dat ontbreekt in het hoofdlijnenakkoord. Het akkoord mist een visie op een sterke, verantwoordelijke samenleving. Dat is ook zichtbaar in dit kabinet: vier partijen met vier verschillende verhalen met vier verschillende presentaties en allemaal hun eigen stukje verkiezingsprogramma in het akkoord. Een samenbindend verhaal ontbreekt.
Het hoofdlijnenakkoord zorgt ervoor dat het mij goed gaat, maar niet dat het ook met ons goed gaat. Maar meer individualisme en pragmatisme is niet het antwoord op de spanningen in de samenleving. Dat is de belangrijkste boodschap die het CDA dit kabinet wil meegeven voor de komende twee maanden: kom met een samenhangend verhaal hoe dit kabinet de samenleving sterker wil maken. Het schrappen van de maatschappelijke diensttijd, het stoppen van de giftenaftrek en de forse bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking laten een kille visie op ons land en op mensen zien. In een samenleving waarin je oog hebt voor elkaar, kieper je de maatschappelijke diensttijd niet over de schutting, maar juich je zo’n prachtig en succesvol initiatief toe, en omarm en veranker je dat als overheid. Het ontbreekt ook aan een visie op de toekomst van de zorg in combinatie met een steeds ouder wordende bevolking. Hier liggen grote vragen die niet beantwoord worden. Ik vraag de minister-president om daar op te reflecteren morgen. Hoe gaan deze zaken alsnog onderdeel worden van het regeerprogramma?
Voorzitter, Als de samenleving sterk is, zijn we onderdeel van een groter geheel, ervaren we zingeving en kunnen we tegenslagen makkelijker aan. Een sterkere samenleving begint met de samenleving weer verantwoordelijk maken. In een verantwoordelijke samenleving zorgen mensen voor elkaar en krijgen ze daar ook de ruimte voor. In een verantwoordelijke samenleving wordt eigen initiatief aangemoedigd en waar nodig een handje geholpen door de overheid. In een verantwoordelijke samenleving krijgen ondernemers de ruimte om te ondernemen, en wordt hun creativiteit gewaardeerd. In een verantwoordelijke samenleving trekken we niet alle zuurstof uit mensen, organisaties en bedrijven weg met doorgeslagen regelzucht vanuit de overheid. In een verantwoordelijke samenleving werken we met elkaar aan de toekomst, aan een schone economie met menswaardige arbeid of een andere zinvolle bijdrage. In een verantwoordelijke samenleving is er ruimte voor jongeren om zich te ontplooien, te ontdekken wat hun roeping in het leven is, te ontdekken hoe ze betekenisvol kunnen zijn voor anderen.
Ons land staat voor een aantal forse uitdagingen; uitdagingen op het gebied van de toekomst van de zorg, het bouwen van voldoende woningen, het vergroenen van onze economie, meer grip krijgen op migratie en zorgen voor een warme en veeleisende integratie van nieuwkomers. We kunnen deze uitdagingen aan, als we dat met elkaar doen. Als we bereid zijn af en toe een beetje in te schikken voor elkaar, te leren van elkaar, op te komen voor elkaar. Als we verdraagzaam zijn en omzien naar elkaar.
In een verantwoordelijke samenleving versterken we het maatschappelijk middenveld, bijvoorbeeld door in de agrarische sector de productschappen weer op te richten. We geven ruimte aan verenigingen, door het mes te zetten in alle administratieve lasten waar ze steeds mee te maken krijgen. We ondersteunen gezinnen zodat ouders genoeg tijd hebben om aandacht te hebben voor hun kinderen. We geven ruimte aan maatschappelijk initiatief, wanneer mensen zelf hun zorg willen organiseren. De oplossing van veel problemen waar we als samenleving mee kampen, is niet ‘meer overheid’ of ‘meer markt’, maar een sterkere samenleving.
U zult het CDA hier steeds weer over horen. Ook zullen we bij de begrotingsbehandeling in september voorstellen doen om dit in het beleid beter verankerd te krijgen. Maar wij verwachten ook van het kabinet dat ze hierin echt meer doet dan de vier partijen tot nu toe hebben opgeschreven.
Voorzitter, Wij, oppositiepartijen, hebben niet alleen een verantwoordelijkheid om te controleren, normeren en agenderen, maar ook een verantwoordelijkheid om de verhoudingen in dit parlement heel te houden. In ons land zullen we coalities moeten bouwen, want geen partij behaalt de absolute meerderheid. Dat geldt voor nu en voor de toekomst. Ons land verdient het dat we in het parlement in staat blijven elkaar op te zoeken en elkaar te vinden in onze liefde voor Nederland. Het CDA zal stevige oppositie voeren, maar op de inhoud. Wat goed is steunen we, wat niet goed is niet. We zullen werken aan goede verhoudingen, met alle partijen in het parlement.
Voorzitter, Het wordt een spannende tijd, waakzaamheid is geboden. Laten we de beste krachten in onszelf en in elkaar naar boven halen, en niet de slechtste. Laten we mensen als mensen blijven zien. Ook de mens die op onze deur klopt voor onderdak. ‘Het gelaat van de Ander’ doet een appèl op onze verantwoordelijkheid, schrijft de joodse filosoof Levinas. In het nemen van deze verantwoordelijkheid kunnen we pas echt vrij zijn. Als we niet langer bereid zijn deze verantwoordelijkheid voor elkaar te dragen, staat het goede samenleven zelf op het spel.
Juist dat goede samenleven moet nu versterkt worden. Ik wens het nieuwe kabinet sterkte en kracht toe om het goede te doen voor alle Nederlanders.
