Welkomstwoord Wopke Hoekstra op de Dag van de Christendemocratie

CDA-vrienden,

Welkom op de tweede dag van de christendemocratie!

Wat goed dat u hier allemaal bent. Op uw vrije zaterdag. Mijn complimenten aan Pieter Jan en zijn staf. Jullie zijn er opnieuw in geslaagd een breed, gevarieerd en uitdagend programma samen te stellen. Ik kijk uit naar de verschillende sprekers en had mij eigenlijk voor alle deelsessies willen inschrijven.

Toen ik Pieter Jan vroeg wat zijn idee voor deze dag was, kreeg ik een typisch Pieter-Jan antwoord: ‘De dag van de Christendemocratie gaat over het belang van inspiratie uit de lange, rijke christendemocratische traditie op weg naar vernieuwende en hoopvolle perspectieven voor de toekomst’.

Het is zo’n antwoord dat je eerst uit moet schrijven, voordat je er goed over na kunt denken. Dat is overigens de kracht van ons WI.

Toch begreep ik wel wat hij bedoelde. In de verschillende deelsessies gaat u vanmiddag op tal van onderwerpen nieuwe inspiratie opdoen. De inspiratie die hoort bij onze lange en rijke traditie van denken. Vanuit het midden. Over onze visie op de mens, in relatie tot de ander. Over ons verhaal voor de samenleving als geheel. Als partij van de samenleving. Als volkspartij die in haar wezen mensen wil verbinden.

CDA vrienden, we leven in een samenleving onder hoogspanning, schrijft Pieter in zijn essay dat gisteren is verschenen. De hoogspanning van de grote veranderingen van deze tijd. Veranderingen die ons vooruitbrengen, in innovatie, wetenschap en technologie. Veranderingen die ons uitdagen, in een globaliserende wereldeconomie met nieuwe sterke concurrenten. Maar ook veranderingen die ons direct raken, die onze manier van leven bedreigen: de verandering van het klimaat, verschuivingen in de geopolitieke verhoudingen op het wereldtoneel.

De realiteit waarin ik aantrad als minister van Buitenlandse Zaken is nog maar een mistige schim van de wereld van nu. En diezelfde wereld zal morgen weer anders zijn. De oorlog aan de rand van ons continent zet alles onder druk en in beweging. We waren te lang naïef over de inschatting van het gevaar uit het Kremlin. We waren te afhankelijk voor wat betreft onze energie en grondstoffen, en te zeker van onszelf dat we alles goed voor elkaar hadden. Dat mag ons niet meer gebeuren.

 Maar de oorlog bracht Europa en de NAVO ook nader tot elkaar- daarin is Poetin naïef geweest - met de kandidaat-status voor Oekraine, het aanstaand NAVO lidmaatschap voor Finland en Zweden en de vergroting van defensie-uitgaven als direct gevolg.

De komende tijd zullen we onze blik op de wereld moeten herijken. Met onze Europese-partners, onze NAVO-bondgenoten en andere gelijkgestemde landen. Maar ook in onze partij hebben we alle denkkracht nodig; van u als lid, onze netwerken, volksvertegenwoordigers en het WI. Hoe stellen we onze voedselvoorziening zeker? Hoe beschermen we onze democratie, rechtsstaat en vrijheid? Hoe verkleinen we de afhankelijkheid van onbetrouwbare of instabiele regimes? Hoe kunnen we bijdragen aan veilige, eerlijkere en duurzame wereld voor de generaties na ons. Grote vragen, die vragen om reflectie en keuzes. Niet om een politiek van spierballen en geschreeuw, maar om bedachtzaamheid en wijsheid.

Pieter’s analyse hoe de snelle omloop van al deze crises zijn weerslag heeft gehad op ons eigen land is de mijne. We zijn te ver meegegaan in het ieder-voor-zich-en-de-staat-voor-ons-allen. Bij Pieter proef je drive om de politieke navolgers van de filosoof John Rawls alle hoeken van de judomat te laten zien, omdat zijn grote invloed op onze tijd funest bleek.

Zelfs Adam Smith, de schrijver van The Wealth of Nations, de grondlegger van ons economisch denken, zag de mens niet als een individu. Volgens Smith zijn we door en door sociale wezens, en omdat we dat zijn, hebben we van nature het verlangen meegekregen om onze medemens nabij te zijn, te helpen en te behagen. In de Theory of moral sentiments, dat 17 jaar eerder verscheen, beschrijft hij dat de mens verlangt naar een ordelijke staat die hem op harmonieuze wijze verbindt met zijn medemens en hem afkerig maakt van maatschappelijke anarchie en verwarring. Dat is geen ieder voor zich. Dat is de mens die pas tot zijn recht komt in relatie tot de ander.

Het doorgeschoten denken in individuele vrijheid en markt heeft de samenleving verweesd en verdeeld. De ongelijkheid, het wantrouwen en de onzekerheid zijn on-Nederlands. Het is de bron van de onvrede over politiek en overheid. Een samenleving van winnaars en verliezers heeft geen gezamenlijke toekomst. De polarisatie en de verharding drijft mensen alleen maar verder uit elkaar. Mensen die elkaar niet meer kennen en daarom niet meer kunnen begrijpen.

Ik zie het als onze opdracht om deze scheidslijnen te overbruggen, om de tweedeling te keren. Omdat ik geloof dat de onvrede van nu ten diepst een luide roep om saamhorigheid, gemeenschapszin en solidariteit is.

Dat is geen nostalgisch verlangen naar weleer, maar een diepgevoelde behoefte van het overgrote deel van onze land. Met empathie, wederkerigheid en verantwoordelijkheid kunnen we een samenleving bouwen, waar mensen zich weer thuis voelen, erkend en gezien. Dit land is van ons allemaal. Niet alleen van de schreeuwers die het meeste aandacht krijgen. Dit land is ook en vooral van de redelijke mensen, de mensen in het midden, de grote stille meerderheid, die gewoon een fatsoenlijk en normaal leven willen leiden; met de zekerheid van een vaste baan, een eigen huis en goede zorg; die hun eigen belang opzij kunnen zetten als het algemeen belang daarom vraagt.

Empathie is het vermogen je naaste te zien door zijn of haar ogen. Seeing us in them, zeggen de Amerikanen. Dan snap je dat boeren zich bedreigd voelen als hun bedrijf op het spel staat.Dan snap je de boosheid van een toeslag-moeder die buiten haar schuld door de overheid is aangemerkt als fraudeur. Dan snap je de zorgen van veel jongeren, die met een leenschuld niet in aanmerking komen voor een huis. Ieder-voor-zich is geen basis voor een samenleving. Pas in relatie tot de ander komt de mens tot zijn recht.

Maar waarom zou het overbruggen van die tweedeling specifiek onze taak zijn? Die vraag is terecht. Het antwoord is eenvoudig. Omdat die verbinding, die saamhorigheid ons DNA is. De Bijbelse notie ‘heb uw naaste lief, als uzelf’ is de wederkerigheid die nodig is om tegenstellingen te overbruggen. Het is geen naïef altruïsme. Maar de verantwoordelijkheid die hoort bij burgerschap in een samenleving van rechten en plichten. Ik ben er voor jou, omdat ik weet dat jij ervoor mij zult zijn als ik het nodig heb. Dat vertrouwen biedt bescherming en erkenning.

In het laatste herfstnummer van CDV stelt Maarten Neuteboom de vraag naar de toekomst voor de christendemocratie. Is er toekomst in een seculier-liberaal Nederland? Is er toekomst in een EVP, die steeds minder christendemocraten kent? Is er een toekomst in een samenleving die steeds verder individualiseert, materialiseert en globaliseert? Antwoorden als ‘misschien’ of ‘ik denk het wel’ zijn niet genoeg. We moeten het zeker weten, om sterk en overtuigend de kiezer tegemoet te treden.

 Het artikel van Neuteboom onderzoekt het post-liberalisme, een redelijk nieuwe filosofische school, die - citaat van de auteur - ‘wordt gedreven door de overtuiging dat de grote politiek-maatschappelijke problemen van onze tijd goeddeels de consequenties zijn van de grenzeloze, liberale vrijheidsideologie die buiten de geestelijke, morele en institutionele bedijking van oudsher is getreden’. Einde citaat. 

Ik heb die zin nog eens op de tong gewogen en daarna op de kinderen aan de keukentafel uitgeprobeerd. En nee, het is niet direct een zin waarmee we de markt op kunnen. Maar ik zie een blik van herkenning in de zaal. En die heb ik ook. Een sterkere samenleving, iets minder markt en een overheid die beter doet wat het moet doen. Het is dezelfde analyse die we maakten we in ons verkiezingsprogramma, in zij-aan-zij en in het rapport Van Zwol.

Nederland is geen BV. Nederland is van ons allemaal en alleen samen kunnen we Nederland nog mooier, eerlijker en sterker maken. Dat zijn we aan elkaar verplicht.

‘Misschien’ of ‘ik denk het’ is niet genoeg, hebben we net vastgesteld. Daarom zeg ik: ik weet het zeker. Wij hebben dat verhaal voor Nederland, het antwoord op de tweedeling en polarisatie, het vernieuwende en hoopvolle perspectief, waar Pieter Jan het vandaag over wil hebben. Ik geloof dat de coöperatieve samenleving dat antwoord biedt.

‘Kijken vanuit de ander’, zoals op de aankondiging staat. we moeten het omarmen, uitwerken en uitdragen. Een verhaal over een sterke middenklasse van verantwoordelijke burgers die in een civil society samenwerkt met een dienstbare overheid. Een samenleving gebouwd op empathie, wederkerigheid en verantwoordelijkheid. Deze kernwaarden komen samen in één overstijgende boodschap van gezamenlijkheid. Samen! Samenwerken, samenwonen, samenleven. Dit is de reden waarom ik lid ben geworden van het CDA. Dat is ons verhaal voor de toekomst. Als het nu nog voelt als zwemmen tegen de stroom in, zullen we gaandeweg merken dat het tij keert en steeds meer mensen die koers herkennen.

Politiek gaat niet over nostalgie. Nooit.

Politiek gaat over de toekomst, een gezamenlijke toekomst.